'Cánh tay phải' ông Zelensky từ chức: Bước ngoặt cho hòa đàm Ukraine?

Việc Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine Andriy Yermak từ chức không chỉ làm lung lay vị thế của Tổng thống Volodymyr Zelensky, mà còn mở ra khả năng Ukraine sẽ có cách tiếp cận mềm mỏng hơn trong đàm phán với Nga.

Tên ông Andriy Yermak bắt đầu xuất hiện dày đặc trên các phương tiện truyền thông khi vụ án tham nhũng cấp cao chống lại doanh nhân Mindich, người được gọi là "ví tiền của ông Zelensky", bị phanh phui.

Người đứng đầu Viện Công tố chuyên trách chống tham nhũng (SAPO) Oleksandr Klymenko cho biết khi vụ tham nhũng được điều tra, ông Yermak đã tổ chức các cuộc họp với quan chức an ninh để ngăn chặn hoạt động của Cục Chống tham nhũng quốc gia Ukraine (NABU) và lập danh sách đối thủ chính trị để trừng phạt.

Người có lập trường cứng rắn

Trước áp lực ngày càng tăng, tháng 11 này, ông Zelensky đã chỉ định ông Yermak đứng đầu nhóm đàm phán Ukraine về kế hoạch hòa bình mới của Mỹ. Tuy nhiên, ngày 28-11, NABU và SAPO đã khám xét nhà riêng của ông Yermak. 

Cổng thông tin Ukraine strana.news bình luận: "Hóa ra ông Yermak thực ra không bị sa thải bởi sếp của mình (Zelensky), mà bởi NABU. Đây là một tín hiệu mạnh mẽ gửi đến bộ máy nhà nước rằng ông Zelensky không còn là "nguồn quyền lực" trong nước".

"Giọt nước tràn ly" với Washington không chỉ là nạn tham nhũng, mà là ảnh hưởng tới tiến trình hòa đàm mà chính quyền ông Trump đang thúc đẩy. 

Tuyên bố của ông Yermak rằng "chừng nào ông Zelensky còn là tổng thống, Ukraine sẽ không nhượng bộ lãnh thổ", được đưa ra trước chuyến đi tới Kiev lần thứ hai của Bộ trưởng Lục quân Dan Driscoll, rõ ràng đi ngược lại kế hoạch mà ông Driscoll trao cho Kiev trong chuyến đi đầu tiên từ ngày 19 đến 20-11. Kế hoạch này đề xuất Ukraine rút khỏi một phần lãnh thổ và biến nó thành khu phi quân sự.

Ông Yermak từ lâu duy trì lập trường cứng rắn và phản đối những nhượng bộ mà các nhà phân tích cho là cần thiết để đạt được thỏa thuận hòa bình. Năm ngoái, ông là đồng tác giả một bài báo trên tờ Foreign Affairs, mô tả "chiến thắng" là con đường duy nhất dẫn đến hòa bình cho Ukraine - một điều khó xảy ra nếu xét đến lợi thế quân sự trên thực tế của Nga. 

Việc ông Yermak rời nhóm đàm phán làm tăng khả năng Kiev sẽ có cách tiếp cận nhượng bộ hơn, thu hẹp khoảng cách giữa lập trường của Ukraine và Nga, tờ The American Conservative nhận định.

Hai kịch bản quyền lực

Sau khi ông Yermak - nhân vật quyền lực thứ hai Ukraine - ra đi, các ứng cử viên tiềm năng cho vị trí Chánh Văn phòng Tổng thống đã được đề cập. Tờ The American Conservative dẫn tin đồn ứng viên này là bà Yuliia Svyrydenko - Thủ tướng Ukraine và đồng minh thân cận của ông Yermak. 

Tờ báo nhận định việc bổ nhiệm này sẽ là "một sai lầm nghiêm trọng", vì để vượt qua "kỷ nguyên Yermak đen tối", ông Zelensky nên chọn người kế nhiệm từ bên ngoài quỹ đạo của vị cựu Chánh Văn phòng Tổng thống bị thất sủng.

Theo cựu ứng viên tổng thống Ukraine hiện sống ở Nga Oleg Tsaryev, cần tập trung vào những gì sẽ xảy ra tại Verkhovna Rada - Quốc hội Ukraine. Ông Tsaryev nhận định việc ai được bổ nhiệm thay ông Yermak không quan trọng, bởi tân Chánh Văn phòng Tổng thống cũng sẽ không trụ được lâu. Cấu trúc quyền lực theo chiều dọc đã sụp đổ. Nơi duy nhất còn lại để tìm kiếm tính chính danh là Quốc hội Ukraine.

Ông Tsaryev giải thích: Thời gian qua, ông Zelensky đưa người vào phe "Đầy tớ nhân dân", trao địa vị và trả 15.000 - 25.000 USD mỗi tháng. Sau khi trở thành nghị sĩ, họ mua xe, nhà và khởi nghiệp. 

Ông Zelensky tin những người này nợ ông ta tất cả. Tuy nhiên, khi vụ bê bối tham nhũng nổ ra, ông bị cáo buộc thu về nhiều hơn số tiền các đại biểu kiếm được. Quốc hội do đó có thể "chôn vùi" ông Zelensky bằng việc bỏ phiếu phế truất.

Trang Strana.News đưa ra hai kịch bản. "Kịch bản mềm" dự báo Đảng "Đầy tớ nhân dân" vẫn duy trì vị thế thống trị, nhưng chuyển trọng tâm ra quyết định từ Văn phòng Tổng thống sang Quốc hội. Dự án này đang được lãnh đạo phe "Đầy tớ nhân dân" trong Quốc hội, ông Arakhamia, và một số nhân vật có thái độ tiêu cực với ông Yermak thúc đẩy.

Một nguồn tin thân cận với ông Arakhamia cho biết: "Sau khi ông Yermak từ chức, Quốc hội Ukraine sẽ ổn định trở lại. Sẽ không có sự đào tẩu khỏi phe phái. Mọi người sẽ vẫn giữ nguyên vị trí, sẽ thông qua ngân sách đàng hoàng và có trách nhiệm".

Ông Zelensky cũng sẽ mất quyền kiểm soát chính trị đối với Viện Công tố, Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) và Cục Điều tra nhà nước (SBI), vì ông Yermak chính là người điều phối các khía cạnh chính trị của các cơ quan này kể cả hoạt động chống lại NABU.

Kịch bản nghiêm trọng hơn sẽ là thông qua sự chia rẽ trong Đảng "Đầy tớ nhân dân", nghị viện sẽ được cải tổ và nằm dưới sự kiểm soát của "liên minh chống Zelensky" (gồm cựu Tổng thống Poroshenko và các nghị sĩ thân cận cùng các cơ cấu tài trợ, với NABU đứng về phía họ). 

Trong trường hợp này, một cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đối với chính phủ sẽ được thông qua, và ông Zelensky sẽ bị áp lực phê chuẩn việc thành lập nội các "đoàn kết dân tộc" về cơ bản độc lập với tổng thống. Kịch bản này có nguy cơ dẫn đến sự ra đi của chính ông Zelensky.

Việc ông Yermak từ chức sẽ có tác động đáng kể đến việc điều hành đất nước trong thời chiến: thông qua ngân sách, năng lượng, mua sắm quốc phòng và tâm trạng của quân đội cũng như xã hội. Triển vọng chính trị của ông Zelensky cũng sẽ bị ảnh hưởng, khiến ông dễ chấp nhận áp lực từ Mỹ hơn liên quan đến các điểm chính của thỏa thuận hòa bình mà cho đến nay ông vẫn từ chối.

Được biết, sau khi Kiev không tán thành kế hoạch 28 điểm của Mỹ do ông Driscoll mang tới Kiev ngày 19-11, cuộc họp ngày 23-11 ở Geneva đã giảm xuống còn 19 điều khoản. Các vấn đề gây tranh cãi nhất, bao gồm việc rút quân Ukraine khỏi Donbass, đã được hoãn lại cho đến cuộc gặp riêng giữa ông Trump và ông Zelensky. 

Hiện phái đoàn Ukraine do Thư ký Hội đồng An ninh và Quốc phòng quốc gia Rustem Umerov dẫn đầu đã đến Miami để gặp các đặc phái viên Steve Witkoff và Jared Kushner của Mỹ. Bản thân ông Zelensky sẽ đến Paris vào ngày 1-12 để gặp Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhằm thảo luận về điều kiện cho một nền hòa bình công bằng và lâu dài, theo báo Le Monde.