Cảnh báo 'điểm bùng phát' khí hậu toàn cầu

Giới khoa học đang nỗ lực xác định "điểm bùng phát" khí hậu trái đất do tác động của con người, ý chỉ thời điểm xảy ra những thay đổi bước ngoặt đến mức không thể đảo ngược.

Hiệp hội Khí tượng Mỹ vừa công bố báo cáo tình hình khí hậu, được thực hiện bởi sự đóng góp của hàng trăm nhà khoa học trên thế giới, cho thấy một loạt chỉ số khí hậu đạt mức kỷ lục mới trong năm 2024. Trên toàn cầu, số ngày có độ ẩm cao kèm nắng nóng ở đất liền vượt mức trung bình 35,6 ngày, nhiều hơn 9,5 ngày so với kỷ lục trước đó vào năm 2023, theo trang Axios trích dẫn nội dung báo cáo. 

Bên cạnh đó, nồng độ trong khí quyển của các loại khí chính gây ấm lên toàn cầu cũng đạt kỷ lục mới, điển hình như CO₂ cao hơn 52% so với thời kỳ tiền công nghiệp. Đáng lo ngại, theo chuyên gia Laura Stevens tại Viện Nghiên cứu khí hậu Bắc Carolina (Mỹ), thế giới đang chứng kiến thêm một năm thời tiết cực đoan, với nhiều vụ cháy rừng dữ dội, nắng nóng khắc nghiệt và lũ lụt tàn phá.

Bối cảnh u ám

Theo các chuyên gia, có thể dựa vào nhiều trường hợp để theo dõi quá trình thay đổi của khí hậu trái đất theo chiều hướng xấu. Rừng Amazon lớn đến mức có thể tự tạo hình thái khí hậu riêng và hàng tỉ cây cối giúp đem lại độ ẩm đủ để tạo ra các đám mây lớn. Tuy nhiên, theo tờ The Economist, sự tích tụ khí nhà kính trong bầu khí quyển làm gián đoạn các quá trình này, khiến nhiệt độ gia tăng, kèm theo nguy cơ hạn hán, cháy rừng, cây cối chết dần. Cùng với nạn phá rừng, khu vực rừng Amazon có nguy cơ bị thu hẹp đến mức không thể phục hồi và hàng chục tỉ tấn CO₂ sẽ thoát ra bầu khí quyển khiến trái đất thêm nóng bức.

Bên cạnh đó, có nhiều ví dụ khác về con đường dẫn đến khí hậu biến đổi không thể đảo ngược, bao gồm sự tan băng ở Greenland có thể khiến mực nước biển dâng thêm 7 m, hay sự sụp đổ của Đối lưu kinh tuyến Đại Tây Dương (AMOC). Đây là hệ thống dòng hải lưu mạnh mẽ phân phối nhiệt, giúp Bắc Âu duy trì khí hậu ôn hòa. Nếu AMOC sụp đổ, nhiệt độ và lượng mưa tại châu Âu có thể giảm mạnh, gây tổn hại nghiêm trọng đến khả năng sản xuất nông nghiệp của lục địa này. Ngoài ra còn có những khía cạnh chưa được cân nhắc đầy đủ, chẳng hạn những yếu tố tưởng chừng nhỏ bé như sự phản xạ ánh sáng của mây, hoặc tác động dây chuyền, cộng hưởng giữa các yếu tố.

Đi tìm điểm tới hạn

Theo giới khoa học, khó xác định tình trạng ấm lên trên toàn cầu ở mức độ nào mới kích hoạt điểm bùng phát khí hậu, trong khi các mô hình cho ra những ước tính, dự báo khác nhau. Một số mô hình cho rằng tảng băng Greenland có thể đạt điểm tới hạn không thể đảo ngược khi nhiệt độ toàn cầu cao hơn 0,8 độ C so với thời tiền công nghiệp, điều vốn xảy ra quanh thời điểm bước ngoặt của thiên niên kỷ. Tương tự, sự suy thoái của rừng Amazon sẽ không thể đảo ngược nếu nhiệt độ tăng thêm từ 2 - 6 độ C.

Để xác định điểm bùng phát, Cơ quan Nghiên cứu và phát minh tiên tiến của Anh (ARIA) hồi tháng 2 cho biết sẽ tài trợ các hệ thống có thể tạo và xử lý dữ liệu cần thiết để xây dựng hệ thống cảnh báo sớm cho các điểm tới hạn. Chương trình kéo dài 5 năm đầu tiên của ARIA tập trung vào sự tan rã của tảng băng Greenland và sự sụp đổ của vòng hải lưu cận cực - một dòng chảy tuần hoàn ở Bắc Đại Tây Dương giúp duy trì AMOC. 

Công ty khởi nghiệp Oshen (Anh) dự định triển khai các rô bốt nhỏ, tự di chuyển trên biển với cảm biến chạy bằng năng lượng mặt trời tại vòng hải lưu cận cực, giúp đo lường các thông số như nhiệt độ biển và không khí, cũng như tốc độ gió. Marble (một công ty khác của Anh) đang phát triển máy bay không người lái có thể giám sát vị trí và kích thước của các tảng băng trôi, vị trí mặt trước sông băng và độ cao tảng băng Greenland - các biến số thiết yếu để dự báo chính xác quá trình tan băng.

Theo nhà khoa học Tim Lenton tại ĐH Exeter (Anh), tất cả nỗ lực trên chỉ hữu dụng khi các nhà hoạch định chính sách nghĩ nhiều hơn về hậu quả của việc khí hậu vượt điểm tới hạn, cũng như các cộng đồng sẵn sàng ứng phó.