Căng thẳng Mỹ - Trung phủ bóng sản xuất, giao thương toàn cầu

Hôm 10/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố kế hoạch áp thuế bổ sung 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc từ 1/11 và áp dụng các biện pháp kiểm soát việc sử dụng một số phần mềm tiên tiến do Mỹ sản xuất tại Trung Quốc.

Ông đồng thời bỏ ngỏ khả năng hủy lịch trình dự Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Hàn Quốc cuối tháng này. "Tôi dự kiến gặp Chủ tịch Tập Cận Bình sau hai tuần nữa, tại APEC ở Hàn Quốc, nhưng giờ dường như không còn lý do gì để làm như vậy nữa", ông viết.

Thông báo khiến chứng khoán Phố Wall sụt giảm, đặc biệt với các cổ phiếu công nghệ (giảm 3,56%), đồng thời làm dấy lên lo ngại về khả năng cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới leo thang trở lại.

Động thái của ông Trump xuất phát từ xung đột liên quan đến đất hiếm mà Trung Quốc gần như nắm giữ độc quyền. Hôm 9/10, Bắc Kinh cho biết sẽ mở rộng các biện pháp kiểm soát sản xuất có chứa đất hiếm nước này.

Theo quy định mới, bất kỳ sản phẩm nào, dù sản xuất nơi đâu, đều phải được Trung Quốc cấp phép nếu đất hiếm nước này chiếm hơn 0,1% giá trị. Sản phẩm quân sự mặc nhiên không được cấp phép, trong khi bán dẫn được xem xét từng trường hợp. Le Monde đánh giá, động thái đồng nghĩa Trung Quốc tuyên bố giám sát toàn bộ chuỗi giá trị công nghệ, là đòn tấn công trực diện vào Mỹ.

Trung Quốc hiện xử lý khoảng 90% chuỗi cung ứng đất hiếm toàn cầu và sản xuất hơn 90% nam châm vĩnh cửu - thành phần thiết yếu trong điện thoại thông minh, xe điện và máy bay chiến đấu.

Theo FT, các doanh nghiệp phương Tây cảnh báo căng thẳng thương mại Mỹ - Trung quanh đất hiếm nguy cơ khiến chuỗi cung ứng toàn cầu đứt gãy và đẩy giá chip, ôtô và vũ khí tăng cao. "Các quy định mới của Bộ Thương mại Trung Quốc sẽ có tác động sâu rộng đến chuỗi cung ứng tại Đức và châu Âu", đại diện Hiệp hội ngành ôtô Đức (VDA) cho biết.

Doanh nghiệp châu Âu lo thiệt hại sẽ lan sang cả những ngành không liên quan trực tiếp đến Mỹ, bởi tồn đọng hồ sơ xin cấp phép xuất khẩu đất hiếm tại Bắc Kinh đang tăng mạnh. Theo Ủy viên Thương mại EU Maroš Šefčovič, chỉ khoảng 50% hồ sơ được phê duyệt, do yêu cầu chi tiết "quá mức và gần như không thể xử lý". Ông kêu gọi các bộ trưởng G7 họp để tìm giải pháp chung.

Bên cạnh các ngành sản xuất cần đất hiếm, lĩnh vực hàng hải cũng bất an trước việc Trung Quốc thu phí cảng đặc biệt với các tàu do Mỹ sở hữu, đóng và vận hành vào nước này từ 14/10, nhằm đáp trả chính sách tương tự của Washington.

"Biện pháp đáp trả này đang khóa chặt cả hai nền kinh tế trong vòng xoáy thuế hàng hải, đe dọa làm méo mó dòng chảy vận tải toàn cầu", hãng môi giới tàu biển Xclusiv có trụ sở tại Athens nhận định.

Đầu năm nay, chính quyền Trump công bố kế hoạch áp phí với các tàu có liên quan đến Trung Quốc, nhằm giảm ảnh hưởng của nước này trong ngành hàng hải toàn cầu và thúc đẩy hoạt động đóng tàu của Mỹ.

Theo Clarksons Research, phí cảng mới của Trung Quốc có thể ảnh hưởng đến 15% công suất tàu chở dầu toàn cầu. Nhà phân tích Omar Nokta của Jefferies cho rằng 13% tàu chở dầu thô và 11% tàu container toàn cầu bị ảnh hưởng.

"Chúng ta đang trong giai đoạn hỗn loạn, khi mọi người đang âm thầm tìm cách ứng biến, với mức độ thành công khác nhau", nhà phân tích vận tải hàng rời khô Ed Finley-Richardson cho biết.

Căng thẳng chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Cuối tuần trước, Bộ Thương mại Trung Quốc tuyên bố sẽ "chiến đấu đến cùng". Trong khi, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent cáo buộc Trung Quốc muốn "kéo tất cả mọi người xuống".

Hôm 14/10, Tổng thống Trump cho biết Washington đang cân nhắc chấm dứt hợp tác kinh doanh với Trung Quốc liên quan đến dầu ăn và các hoạt động thương mại khác, nhằm trả đũa việc nước này dừng mua đậu nành Mỹ. "Chúng ta có thể dễ dàng tự sản xuất dầu ăn, không cần phải mua từ Trung Quốc", ông nói.

Thị trường ngoại hối đang phản ứng với việc thương chiến leo thang trở lại. Nhu cầu trú ẩn an toàn mang lại lợi ích cho đồng JPY, CHF và EUR. Trong khi AUD và NZD, những đồng tiền nhạy cảm với Trung Quốc, đang bị ảnh hưởng nặng, theo ngân hàng đầu tư ING (Hà Lan).

Dù vậy, nhà băng này vẫn kỳ vọng khả năng xuống thang trước thềm APEC. "Quan điểm cơ bản của chúng tôi vẫn thiên về khả năng gia hạn thỏa thuận đình chiến thuế quan vào ngày 1/11 hơn là quay trở lại một cuộc chiến thương mại toàn diện", nhóm chuyên gia ING nhận định.

Việc ông Trump ấn định hiệu lực thuế bổ sung vào ngày 1/11 - ngay sau hội nghị thượng đỉnh APEC, đồng nghĩa để mở cơ hội xích lại gần nhau. "Tôi chưa hủy bỏ (kế hoạch gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại APEC), nhưng tôi không biết liệu chúng tôi có thể gặp nhau hay không", ông nói.

Tuy nhiên, ING lưu ý rủi ro căng thẳng vẫn khá cao. Các số liệu thương mại của Trung Quốc được công bố hôm 13/10 cho thấy Bắc Kinh có đủ khả năng để gây sức ép lên thương mại với Mỹ, nhờ năng lực đa dạng hóa xuất khẩu mạnh mẽ. Điều này đồng nghĩa nền kinh tế này tự tin đủ đòn bẩy để cứng rắn.

Phiên An (theo Reuters, AP, Le Monde, FT)