Canada 'xoay trục' sang Trung Quốc

Trước sức ép từ cuộc chiến thương mại với Mỹ, chính phủ Canada đang mở lại cánh cửa hợp tác với Trung Quốc, dù từng có giai đoạn đối đầu căng thẳng kéo dài nhiều năm.

Chỉ một năm trước, hình ảnh Thủ tướng Canada và Chủ tịch Trung Quốc đứng cạnh nhau, bắt tay và mỉm cười có lẽ là điều không tưởng.

Quan hệ giữa hai nước từng rơi xuống mức thấp nhất vào năm 2018, khi cảnh sát Canada bắt giữ bà Meng Wanzhou - CEO của tập đoàn công nghệ Huawei theo yêu cầu dẫn độ của Mỹ với cáo buộc gian lận.

Chỉ vài ngày sau, Bắc Kinh đáp trả bằng cách bắt giữ hai công dân Canada là Michael Kovrig và Michael Spavor với tội danh gián điệp, dù Ottawa cho khẳng định là cáo buộc vô căn cứ. Hai người này chỉ được thả sau gần 3 năm, khi Mỹ rút lại yêu cầu dẫn độ bà Meng.

Cuộc khủng hoảng ngoại giao đó đã khiến quan hệ giữa Ottawa và Bắc Kinh nguội lạnh và gieo rắc sự nghi ngờ sâu sắc. Tuy nhiên, khi Tổng thống Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng và tiến hành cuộc chiến thương mại với một trong những đồng minh thân cận nhất của mình, Canada đang buộc phải tìm kiếm điểm chung với “đối thủ truyền thống” của Washington, theo CNN.

Thủ tướng Canada Mark Carney và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại cuộc họp tại Hàn Quốc ngày 31/10. Ảnh: Canadian Press.

Bước ngoặt trong quan hệ và lợi ích kinh tế song hành

Làn sóng thay đổi bắt đầu từ đầu tháng trước, khi Ngoại trưởng Canada Anita Anand tới Bắc Kinh hội đàm với người đồng cấp Vương Nghị. Sau đó, Thủ tướng Mark Carney gặp Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Hàn Quốc. Đây là cuộc gặp cấp cao đầu tiên giữa lãnh đạo hai nước sau 8 năm.

Theo tuyên bố của Ottawa, cuộc gặp kéo dài 40 phút này đánh dấu “bước ngoặt” trong quan hệ song phương, khi hai bên cam kết cải thiện quan hệ và hợp tác trong lĩnh vực thương mại. Ông Carney cũng bày tỏ ý định sớm sang thăm Trung Quốc.

Sau đó, Canada tiếp tục cử thêm phái đoàn bộ trưởng sang Bắc Kinh và tổ chức nhiều cuộc điện đàm cấp cao. Đáng chú ý, Trung Quốc đã đưa Canada trở lại danh sách quốc gia được phép tổ chức tour du lịch theo nhóm - một động thái được kỳ vọng sẽ thúc đẩy ngành du lịch Canada.

Những tín hiệu đó đều cho thấy cả Ottawa và Bắc Kinh đã sẵn sàng “làm ăn” trở lại, đặc biệt khi cả Canada lẫn Trung Quốc đều có lý do kinh tế để hàn gắn quan hệ.

Năm ngoái, Canada áp thuế 100% đối với xe điện Trung Quốc, đồng hành cùng Mỹ nhằm bảo vệ ngành công nghiệp nội địa trước sự cạnh tranh từ các hãng xe được trợ giá mạnh của Bắc Kinh.

Đáp trả, Trung Quốc áp thuế cao đối với hàng nông sản Canada, trong đó có 100% thuế lên dầu và bã cải dầu (canola), và sau đó là mức thuế 75,8% lên hạt cải dầu. Điều này gần như khiến Canada phải đóng cửa với thị trường lớn thứ hai của mặt hàng này.

Trong khi đó, Mỹ lại đang tăng sức ép kinh tế với láng giềng phương Bắc. Các cuộc đàm phán thương mại giữa Tổng thống Trump và Thủ tướng Carney tưởng như tiến triển thì bất ngờ bị đình chỉ, sau khi chính quyền bang Ontario tung quảng cáo chống thuế gây tranh cãi.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Canada Mark Carney tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng ở Washington, DC vào ngày 7/10. Ảnh: Reuters.

Khi Washington trở thành “mối đe dọa kinh tế” lớn nhất, Ottawa không còn khả năng duy trì đối đầu cùng lúc với cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Với nhiều người, điều đó khiến Trung Quốc trở thành lựa chọn “thực dụng” hơn.

“Giọng điệu của Canada với Trung Quốc đã thay đổi 180 độ trong vài tháng qua”, bà Lynette Ong, Giám đốc Phòng nghiên cứu Quản trị Trung Quốc tại Đại học Toronto, nhận định. “Đây là sự điều chỉnh mang tính tất yếu - một bước đi nhằm tái định hình toàn diện mối quan hệ với Bắc Kinh”.

Thủ hiến bang Ontario Doug Ford - người nhiều lần công khai chỉ trích ông Trump - cũng kêu gọi Ottawa cải thiện quan hệ với Bắc Kinh trong cuộc họp các thủ hiến hồi tháng 7.

Trung Quốc tuyên bố sẵn sàng gỡ bỏ thuế canola nếu Canada làm điều tương tự với xe điện Trung Quốc.

“‘Kẻ thù của kẻ thù là bạn’. Tôi không coi người Mỹ là kẻ thù, nhưng Tổng thống Trump thì đang hành xử như vậy”, ông Ford nói, theo hãng tin Canadian Press.

Chiến thuật của Bắc Kinh

Các khảo sát dư luận Canada gần đây cũng phản ánh tâm lý bất mãn với nước Mỹ này: 46% người Canada cho rằng Mỹ là “mối đe dọa”, trong khi chỉ 34% có cùng quan điểm về Trung Quốc, dù phần lớn vẫn giữ cái nhìn tiêu cực với Bắc Kinh.

“Khi bị loại khỏi thị trường xuất khẩu chủ lực và phải chịu mức thuế trừng phạt nặng nề, việc tìm kiếm ‘đối tác khiêu vũ mới’ là điều dễ hiểu”, giáo sư Fen Hampson của Đại học Carleton bình luận.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo việc nghiêng về Bắc Kinh có thể khiến Ottawa xa cách hơn với Washington. “Đây là bài toán Rubik đầy khó khăn mà giới lãnh đạo Canada đang phải xoay xở”.

Trước sức ép phải thúc đẩy xuất khẩu, Chủ tịch Tập Cận Bình thời gian gần đây thể hiện thiện chí hơn với các nước phương Tây - điều hiếm thấy trong 8 năm qua.

“Ông Tập giờ tỏ ra cởi mở hơn, thậm chí còn đùa vui với Tổng thống Hàn Quốc về công nghệ ‘đi cửa sau’”, bà Ong cho biết, nhắc lại một khoảnh khắc thân mật hiếm hoi tại hội nghị APEC tháng trước.

Kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, Bắc Kinh đã thể hiện một chính sách đối ngoại “mềm dẻo và linh hoạt hơn”, theo ông Brian Wong, trợ lý giáo sư Đại học Hong Kong.

“Các quan chức Trung Quốc đang cố gắng xây dựng thiện chí với các đồng minh lâu năm của Mỹ, những nước đang cảm thấy bị cô lập trước sự thay đổi thất thường của Washington”, ông nói.

Theo Wong, Trung Quốc chắc chắn đang theo dõi sát quan hệ căng thẳng giữa Ottawa và Washington, và nhận ra rằng “rạn nứt giữa hai đối tác kinh tế lâu đời này có thể sâu sắc hơn nhiều so với vẻ bề ngoài”.

Đòn thuế của ông Trump đang làm rạn nứt mối quan hệ gắn bó chặt chẽ giữa 2 nền kinh tế láng giềng Mỹ và Canada. Ảnh: Reuters.

Một số chuyên gia cho rằng Canada có thể tận dụng cơ hội này để đóng vai “cầu nối” giữa hai cường quốc.

“Với vị trí địa lý và quan hệ truyền thống, Canada có lợi thế trong việc duy trì thế cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc”, bà Ong nhận định.

Theo ông Kovrig, việc ông Tập công khai đón tiếp Thủ tướng Carney đã gửi tín hiệu rõ ràng đến hệ thống quan chức Trung Quốc rằng “đã đến lúc có thể làm ăn trở lại với Canada”.

Dẫu vậy, ông cảnh báo mọi hợp tác đều có điều kiện.

“Bắc Kinh sẽ gắn các cuộc tiếp xúc cấp cao và hợp tác chính trị với việc yêu cầu Canada tôn trọng ‘lợi ích cốt lõi’ của họ”, ông nói.

Giáo sư Hampson cho rằng đây là lời nhắc nhở để Nhà Trắng “thận trọng hơn” trong chính sách thương mại.

“Nếu Mỹ tiếp tục phớt lờ lợi ích kinh tế của các đồng minh và đối tác gần gũi nhất, đừng ngạc nhiên khi họ bắt đầu tìm cách bắt tay với đối thủ địa chính trị lớn nhất của Washington”, ông nhấn mạnh.