Cận cảnh ghe cà hâu hơn 300 năm tuổi của đồng bào Khmer Nam bộ

Không còn hiện diện trong những cuộc đua ghe ngo sôi động, những chiếc ghe cà hâu cổ vẫn được gìn giữ như báu vật, gắn liền với đời sống tinh thần của đồng bào Khmer Nam bộ.

Đại đức Lâm Hiệp, trụ trì chùa Bô Tum Reng Sây Tum Núp (còn gọi là chùa Tum Núp, thuộc xã An Ninh, TP.Cần Thơ - trước đây là H.Châu Thành, Sóc Trăng), cho biết ghe ngo không chỉ là phương tiện sinh hoạt hay thi đấu, mà còn được xem là linh vật đại diện cho phum, sóc, biểu trưng cho sự ấm no, đoàn kết và thịnh vượng của đồng bào Khmer Nam bộ. Bên cạnh đó, ghe cà hâu, loại ghe hầu song hành cùng ghe ngo trong mỗi mùa lễ hội, cũng có vai trò quan trọng không kém.

"Trước đây, ghe cà hâu thường được dùng cho các vị thượng tọa, đại đức hoặc người có uy tín ngồi chỉ huy, dẫn dắt đội ghe ngo trong cuộc đua. Ngoài ra, ghe còn phục vụ hậu cần, chở lương thực, nước uống, dàn nhạc… suốt thời gian thi đấu", đại đức Lâm Hiệp cho biết.

Ghe cà hâu làm theo hình thức độc mộc, đục rỗng thân một cây gỗ lớn, mũi và đuôi ghe cong vút, chạm khắc hoa văn tinh xảo, thường là các họa tiết hoa lửa, khói sóng tượng trưng cho sức mạnh và sự linh thiêng.

Tại chùa Tum Núp hiện vẫn còn lưu giữ 2 chiếc ghe cà hâu cổ cùng 1 chiếc ghe ngo hàng trăm năm tuổi. Trong văn thư chùa còn bảo tồn biên bản bàn giao từ năm 1802, ghi rõ 2 chiếc ghe này được đặt mua từ tỉnh Champasac (Lào) và vận chuyển về bằng đường sông Mê Kông. Tính đến nay, những chiếc ghe ấy đã có mặt tại chùa hơn 300 năm, được xem là hiện vật vô giá của văn hóa Khmer.

Đại đức Lâm Hiệp cho biết, ghe ngo và ghe cà hâu đều được đóng từ thân cây cổ thụ lớn, mỗi cây chỉ có thể chế tác được 2 chiếc ghe tùy theo kích thước. Năm 2016, chùa từng phục dựng và tôn tạo chiếc ghe cà hâu để tham gia hội thi thả đèn nước (Lôi Protip). Hội thi là một phần trong lễ hội Ooc Om Boc - đua ghe ngo nhằm khơi dậy phong trào bảo tồn loại ghe truyền thống này.

Theo khảo sát tại các chùa của đồng bào Khmer Nam bộ ở TP.Cần Thơ, số lượng ghe cà hâu hiện còn chưa đến 10 chiếc. Loại ghe này dần vắng bóng trong các cuộc đua do chi phí đóng mới cao, nhiều chùa không đủ điều kiện đầu tư, hoặc các vị sư trẻ chưa hiểu hết giá trị lịch sử, văn hóa của ghe.