Các bên có thực sự đạt mục tiêu khi cuộc chiến 12 ngày hạ màn?

Kể từ hôm 22/6, tình hình Trung Đông biến chuyển nhanh chóng, từ leo thang căng thẳng quân sự sang ngừng bắn mong manh. Lệnh ngừng bắn đang được duy trì và “Cuộc chiến 12 ngày” như cách gọi của Tổng thống Mỹ Donald Trump về căng thẳng Israel-Iran, dường như đã kết thúc.

Cục diện liên tục thay đổi

Tổng thống Donald Trump thông báo về việc quân đội Mỹ tấn công thành công 3 cơ sở hạt nhân của Iran đêm 21/6 (giờ địa phương, tức sáng 22/6 theo giờ Việt Nam). Nhà lãnh đạo Mỹ nhấn mạnh: “Các cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran đã bị xóa bỏ. Mục tiêu của chúng tôi là phá hủy năng lực phát triển vũ khí hạt nhân của Iran và chúng tôi đã đạt được điều đó”.

Ngày hôm sau, Iran đáp trả bằng việc phóng loạt tên lửa nhằm vào căn cứ Al Udeid của Mỹ đặt tại Qatar. Căn cứ không quân Al Udeid là cơ sở quân sự lớn nhất của Mỹ tại Trung Đông, đồng thời là nơi đồn trú của hàng nghìn quân nhân Mỹ.

Theo Al Jazeera, những diễn biến “nóng” này là dấu hiệu Trung Đông bên bờ vực của cuộc chiến rộng lớn và kéo dài hơn.

Tòa nhà bị phá hủy sau cuộc tấn công của Iran tại Tel Aviv, Israel. Ảnh: THX/TTXVN

Nhưng đến tối 23/6, Tổng thống Trump tuyên bố Iran và Israel đã nhất trí ngừng bắn. Nhà lãnh đạo Mỹ đăng trên mạng xã hội Truth Social: “Israel và Iran hoàn toàn nhất trí sẽ thực hiện một LỆNH NGỪNG BẮN TOÀN DIỆN (dự kiến bắt đầu sau khoảng 6 giờ nữa, khi hai bên giảm bớt căng thẳng và kết thúc các nhiệm vụ cuối cùng đang tiến hành). Lệnh ngừng bắn này sẽ kéo dài 12 tiếng đồng hồ, sau đó cuộc chiến sẽ được coi là KẾT THÚC”.

Nhà lãnh đạo Mỹ còn dùng cụm từ “Cuộc chiến 12 ngày” để miêu tả về căng thẳng quân sự Israel – Iran vốn bùng phát từ hôm 13/6.

Theo Guardian (Anh), đến giữa trưa 24/6 ở Trung Đông, tình hình vẫn chưa lắng xuống. Quân đội Israel tuyên bố phát hiện và đánh chặn các vụ phóng tên lửa đạn đạo từ Iran. Về phần Iran, nước này cương quyết bác bỏ cáo buộc của Israel. Khoảng 4 tiếng sau thời điểm lệnh ngừng bắn có hiệu lực, Israel tấn công phá hủy một trạm radar gần Tehran để đáp trả.

Trước diễn biến này, Tổng thống Trump đã tức giận. Ông nói với các phóng viên: “Tôi thực sự không hài lòng khi Israel hành động vào sáng nay”.

Sau đó, Tổng thống Trump cho biết lệnh ngừng bắn giữa Iran và Israel tiếp tục được duy trì. Ông viết trên mạng xã hội: "Thỏa thuận ngừng bắn có hiệu lực! ISRAEL sẽ không tấn công Iran”.

Israel đạt được gì?

Israel từ lâu đã tuyên bố rằng Iran là mối đe dọa hiện hữu số một của nước này. Dù vậy, Israel chưa bao giờ tấn công các cơ sở hạt nhân của Iran.

Đến ngày 13/6, Tel Aviv đã vượt qua lằn ranh đỏ đó khi Lực lượng phòng vệ Israel (IDF) phát động chiến dịch quân sự quy mô lớn nhắm vào hàng loạt mục tiêu chiến lược tại Iran, trong đó có các cơ sở hạt nhân, căn cứ quân sự. Israel nêu bật rằng mục đích của chiến dịch là ngăn chặn Iran phát triển vũ khí hạt nhân. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến dịch tấn công này mang tên “Rising Lion” (Sư tử trỗi dậy).

Một yếu tố khiến Israel quyết định triển khai “Sư tử trỗi dậy” là do tình trạng suy yếu của các lực lượng thân Iran trong khu vực. Theo Jerusalem Post, trong nhiều năm qua, khi vấn đề tấn công Iran được đưa ra thảo luận tại các cuộc họp của giới chức Israel, một trong những lập luận chính phản đối là sự trả đũa mà Israel sẽ phải đối mặt từ Hezbollah ở Liban, Hamas ở Gaza. Mối lo ngại này không còn như trước nữa.

Tòa nhà bị phá hủy sau cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran tại Nes Ziona, Israel. Ảnh: THX/TTXVN

Hezbollah, mặc dù vẫn nguy hiểm, nhưng kho vũ khí của lực lượng này đã suy yếu đáng kể và quyền tự do di chuyển của họ trong Liban bị hạn chế hơn. Đối với Hamas, khả năng của lực lượng này tấn công vào bên trong lãnh thổ Israel gần như không tồn tại. Những gì còn lại là vài chục tên lửa của Houthi ở Yemen và kho vũ khí hùng mạnh của riêng Iran gồm vài nghìn tên lửa đạn đạo tầm xa.

Với việc máy bay Mỹ ném bom cơ sở hạt nhân của Iran, Israel đã chứng minh rằng họ có thể thuyết phục Mỹ tham gia một chiến dịch tấn công hạn chế ở Trung Đông mà chính Tel Aviv đã khởi xướng. Trong các cuộc chiến trước đây vào năm 1967 và 1973, Mỹ hỗ trợ vật chất cho Israel, nhưng không tham gia trực tiếp vào các hoạt động quân sự. Sau khi Mỹ không kích 3 cơ sở hạt nhân tại Iran, Thủ tướng Netanyahu gửi cảm ơn Tổng thống Trump vì đã "sát cánh cùng chúng tôi".

Mặc dù vấp phải cáo buộc từ cộng đồng quốc tế rằng “Sư tử trỗi dậy” là bất hợp pháp, Israel biện minh rằng đó là động thái tự vệ. Tuy nhiên, dư luận quốc tế không hoàn toàn đồng đồng tình rằng Iran đang phát triển vũ khí hạt nhân và cũng nghi ngờ về cáo buộc cho rằng Tehran có thể sớm sử dụng vũ khí này để chống lại Israel.

Iran có bảo vệ được chương trình hạt nhân?

Israel đã gây thiệt hại đáng kể cho các mục tiêu trên mặt đất ở Iran trong khi Mỹ tuyên bố phá hủy cơ sở hạt nhân ngầm tại quốc gia Trung Đông giàu dầu mỏ này. Tuy ảnh vệ tinh cho thấy tên lửa của Mỹ và Israel đã bắn trúng mục tiêu, vẫn chưa có xác nhận độc lập nào về chi tiết thiệt hại. Điều đó sẽ cần phải kiểm tra thực địa.

Tổng Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Rafael Grossi ngày 23/6 nhận xét: “Hiện tại, không bên nào – bao gồm cả IAEA – có thể đánh giá đầy đủ mức độ thiệt hại dưới lòng đất tại cơ sở hạt nhân Fordow”. Ngoài ra, cũng chưa rõ tung tích của 400 kg urani được làm giàu ở cấp độ cao mà IAEA cho rằng Iran đang nắm giữ.

Hình ảnh do vệ tinh Maxar cung cấp ngày 19/6 cho thấy các xe tải chở hàng di chuyển gần lối vào cơ sở hạt nhân Fordow ở tỉnh Qom, Iran. Ảnh: AA/TTXVN

Ông Mohammad Eslami, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, cho rằng chương trình hạt nhân của nước này sẽ không chịu tổn hại. Hãng thông tấn bán chính thức Mehr ngày 23/6 trích lời ông Eslami tiết lộ: “Các phương án khôi phục đã được chuẩn bị từ trước, và kế hoạch của chúng tôi là đảm bảo không để xảy ra gián đoạn trong sản xuất hoặc dịch vụ”.

Theo Guardian, một đánh giá tình báo sơ bộ của Lầu Năm Góc về các cuộc không kích của Mỹ nhằm vào 3 cơ sở hạt nhân Iran kết luận rằng chúng có khả năng chỉ làm chậm lại chương trình hạt nhân Iran vài tháng.

Bản báo cáo kết luận rằng các thành phần chính của chương trình hạt nhân Iran, bao gồm máy ly tâm, có khả năng được khởi động lại trong vòng vài tháng. Báo cáo cũng đánh giá rằng phần lớn kho dự trữ urani làm giàu cao của Iran đã được di chuyển trước các cuộc tấn công và có khả năng đang được cất giữ tại những địa điểm hạt nhân bí mật khác do Iran quản lý.

Phó tổng thống Mỹ JD Vance thừa nhận Washington không nắm được vị trí của urani làm giàu cao Iran. Nhưng ông chia sẻ với ABC News (Mỹ) rằng: "Chúng tôi sẽ làm việc trong những tuần tới để đảm bảo về nhiên liệu đó. Đó là một trong những điều mà chúng tôi sẽ thảo luận với Iran".

Theo Guardian, các cơ quan tình báo Mỹ và IAEA đều cho rằng trước cuộc tấn công của Israel, không có dấu hiệu nào cho thấy lãnh tụ tối cao của Iran, Đại giáo chủ Ayatollah Ali Khamenei, ra lệnh chế tạo đầu đạn hạt nhân. Rủi ro do chiến dịch ném bom của Israel và Mỹ gây ra là giờ đây nó có thể thay đổi suy nghĩ của lãnh đạo Iran.

Israel đã sát hại khoảng 15 nhà khoa học hạt nhân Iran, nhưng sau hơn một phần tư thế kỷ, kho tàng kiến thức hạt nhân của quốc gia này có thể sâu rộng hơn nhiều.

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cho biết chính quyền cựu Tổng thống Joe Biden từng mô phỏng một cuộc tấn công vào chương trình hạt nhân của Iran và dự đoán rằng Tehran sẽ phân tán, che giấu tài sản hạt nhân rồi đẩy nhanh tạo bom hạt nhân. Ông Blinken kết luận trên tờ New York Times: “Bởi vậy, cuộc tấn công của Tổng thống Trump có nguy cơ gây ra những gì chúng ta muốn ngăn chặn”.

Israel và Mỹ có thể đang trông cậy vào khả năng tình báo và năng lực quân sự để phá hủy công trình hạt nhân Iran cố gắng tái thiết, với các cuộc tấn công liên tiếp trong những năm tới. Nhưng đó là hình thức bạo lực và rủi ro hơn nhiều so với một thỏa thuận như Kế hoạch Hành động chung toàn diện (JCPOA). Iran và các nước trong Nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức) đã đạt được JCPOA vào năm 2015. Điểm chính của JCPOA là Iran hạn chế phát triển vũ khí hạt nhân để được nới lỏng các lệnh trừng phạt. Tuy nhiên, ông Trump đã rút Mỹ khỏi JCPOA vào năm 2018 đồng thời tái áp đặt các lệnh trừng phạt Iran.

Hãng tin Nournews của Iran ngày 25/6 đưa tin Quốc hội nước này vừa thông qua dự luật đình chỉ hợp tác giữa Tehran với IAEA. Dự luật cần được Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao Iran phê duyệt trước khi có hiệu lực. Trong khi đó, Tổng thống Trump nhấn mạnh vào ngày 24/6 rằng ông sẽ không cho phép chương trình hạt nhân của Iran tiếp diễn. Nếu căng thẳng cơ bản này vẫn còn nguyên, nguy cơ tái diễn căng thẳng quân sự có thể chỉ là vấn đề thời gian.