Cá voi lưng gù cứu nhà sinh vật biển khỏi cá mập: Câu chuyện có thật hay chỉ là trùng hợp?

Mạng xã hội đang lan truyền một video được cho là ghi lại cảnh tượng hiếm thấy, cho thấy một con cá voi lưng gù đã dùng cơ thể mình để cứu một nhà sinh vật biển khỏi một con cá mập hổ.

Câu chuyện lan truyền khắp mạng xã hội

Từ năm 2018, một tin đồn đã lan truyền trên mạng cho rằng vào năm 2017, tại quần đảo Cook, một con cá voi lưng gù đã dùng thân mình để đẩy nhà sinh vật biển Nan Hauser khi bà đang lặn dưới nước - dường như để bảo vệ bà khỏi một con cá mập hổ đang tiến lại gần.

Câu chuyện gây chấn động dư luận và làm dấy lên nhiều tranh cãi về việc liệu hành vi này có thật sự là “cứu người” hay chỉ là phản ứng bản năng của loài cá voi.

Theo các bài đăng trên TikTok, Reddit và Facebook, bà Hauser đang quay phim cá voi ở quần đảo Cook năm 2017, thì một con cá voi lưng gù bất ngờ đẩy bà đi trong nước suốt hơn bảy phút.

Ban đầu bà bối rối, nhưng rồi bà nhận ra có một con cá mập hổ dài hơn 5,5m đang lao tới. Sau đó, con cá voi liền đặt bà lên đầu mình và đưa bà ra khỏi mặt nước, trở lại thuyền an toàn.

Bà Hauser - Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Cá voi - sau đó đã chia sẻ đoạn video và câu chuyện này với các hãng tin uy tín như CBS News và National Geographic.

Tuy nhiên theo tổ chứng kiểm chứng tin tức Snopes, giới chuyên môn cho rằng không thể xác minh độc lập được tính xác thực của đoạn phim. Phóng viên đã liên hệ Hauser để tìm hiểu thêm về sự việc và lý do vì sao cá voi có thể đã bảo vệ bà.

Cá voi là loài vị tha?

Tuy vậy, theo tổ chức Snopes, đoạn video không có dấu hiệu bị chỉnh sửa hay tạo bằng trí tuệ nhân tạo. Mặc dù công nghệ AI sinh hình ảnh đã xuất hiện vào năm 2018, chất lượng khi đó chưa đủ để làm giả video một cách thuyết phục.

Đặc biệt, nhiều nghiên cứu cho thấy cá voi lưng gù thực sự có thể biểu hiện hành vi vị tha với loài khác, trong đó tạp chí khoa học Marine Mammal Science từng công bố một bài nghiên cứu mang tên “Cá voi lưng gù can thiệp khi cá voi sát thủ tấn công loài khác: Hành vi bầy đàn và lòng vị tha giữa các loài?”.

Nghiên cứu này ghi nhận nhiều trường hợp cá voi lưng gù đã can thiệp để ngăn cá voi sát thủ tấn công các loài khác, như hải cẩu.

Nhà nghiên cứu Robert L. Pitman, đồng tác giả bài báo này, nhận định rằng câu chuyện của bà Hauser “phù hợp với các trường hợp từng được ghi nhận”.

Tuy nhiên ông lưu ý rằng trường hợp bà Hauser là khá đặc biệt, vì cá voi lưng gù thường chỉ được ghi nhận can thiệp khi cá voi sát thủ tấn công, chứ không phải cá mập hổ.

Ông Pitman cho rằng hành vi của cá voi có khả năng xuất phát từ bản năng sinh tồn và bảo vệ đồng loại - ví dụ như bản năng ngăn kẻ thù tấn công những con cá voi khác - chứ không hẳn là lòng trắc ẩn như con người tưởng tượng.

Trong cuộc phỏng vấn với Đài NPR năm 2018, bà Hauser cũng thừa nhận rằng con người có xu hướng nhân cách hóa hành vi động vật.

“Nếu ai đó kể cho tôi câu chuyện này, tôi sẽ không tin. Nếu đó không phải là tôi, nếu không có đoạn phim quay từ ba góc khác nhau, tôi cũng sẽ không tin. Tôi luôn cố gắng không nhân cách hóa hành vi động vật, vì đó không phải là cách tiếp cận tốt trong khoa học”.

Một năm sau đó, BBC Earth đưa tin bà Hauser đã tái ngộ chính con cá voi từng “bảo vệ” mình, nhờ nhận ra các dấu vết đặc trưng trên cơ thể nó.