'Bóng ma' thuế quan đeo bám, các nhà máy Trung Quốc bật chế độ sinh tồn, công nhân oằn mình vì lương “thấp vô lý”

Những thách thức hiện hữu đang làm tăng áp lực giảm phát lên nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.

Ông Mike Chai, chủ một máy sản xuất tủ bếp Cartia Global Manufacturing ở thành phố Phật Sơn (Trung Quốc), đặt mục tiêu cắt 30% chi phí nhân công. Mục đích nhằm duy trì khả năng cạnh tranh trước làn sóng doanh nghiệp Trung Quốc chuyển hướng sang Australia – thị trường xuất khẩu chủ lực của công ty – vì thuế quan của Mỹ.

Kể từ sau đại dịch, Chai đã giảm một nửa nhân sự xuống còn 100 người. Không còn dư địa sa thải, Chai rút ngắn ca làm và cho công nhân nghỉ luân phiên không lương. Đây là biện pháp ngày càng phổ biến và là yếu tố ngầm gây áp lực giảm phát tại nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới.

“Chúng tôi đang ở trạng thái sinh tồn”, người đàn ông 53 tuổi nói, đồng thời cho biết công ty “khó có thể hòa vốn”.

“Tôi đã nói với họ: Chúng ta không muốn phá sản. Các bạn đã làm việc ở đây 10-15 năm rồi, chúng ta hãy cùng nhau vượt qua”, ông Chai nói.

Tỷ lệ thất nghiệp chính thức của Trung Quốc vẫn duy trì ở mức khoảng 5% khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng thuế nhập khẩu từ Trung Quốc thêm 30% trong năm nay. Ngày 11/8, Washington và Bắc Kinh đã tiếp tục gia hạn lệnh tạm ngưng thuế quan thêm 90 ngày.

Nhưng các nhà kinh tế cho rằng tình trạng thiếu việc làm đang trở nên tồi tệ hơn do thuế quan vẫn ở mức cao và dư thừa công suất. Tình trạng này khiến thu nhập và niềm tin vào tương lai của người lao động giảm, kéo theo chi tiêu ít đi.

Niềm tin của người tiêu dùng vẫn ở mức thấp kỷ lục. Doanh số bán lẻ suy yếu và lạm phát trong tháng 7 ở mức 0.

Alicia Garcia-Herrero, nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, cho biết những công nhân sản xuất của Trung Quốc là những người chịu thiệt hại dù xuất khẩu và nền kinh tế vẫn tiếp tục tăng trưởng bất chấp thuế quan của Mỹ.

“Người dân bị ảnh hưởng nặng nề bởi mô hình cạnh tranh khốc liệt này, giá cả thấp hơn, do đó bạn cần phải giảm chi phí, kéo theo giảm lương. Đây là một vòng xoáy”, bà nói.

“Mô hình này thật điên rồ. Tôi xin lỗi, nhưng nếu bạn cần xuất khẩu mà chịu lỗ thì đừng xuất khẩu”, Alicia nói.

Bà nói thêm rằng số liệu thống kê sẽ không cho thấy người lao động Trung Quốc là “những người thua cuộc chính” trong cuộc chiến thương mại vì “họ sẽ không bị thất nghiệp, nhưng họ sẽ bị nghỉ phép không lương hoặc làm việc ít giờ hơn”.

Chai đã mất 2 khách hàng quan trọng tại thị trường chính là Australia sau khi các công ty đối thủ khác giảm giá và nhà máy của ông chỉ hoạt động một nửa công suất.

Trong khi kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 7 giảm 21,7% so với cùng kỳ năm ngoái, thì kim ngạch xuất khẩu sang EU lại tăng 9,2%, sang ASEAN tăng 16,6% và sang Australia tăng 14,8%.

Chai dự định giảm giá khoảng 10%. Để đạt được mục tiêu này, ông cũng đang cắt giảm giờ làm thêm – vốn từng chiếm hơn 1/3 thu nhập công nhân - từ 28 ngày xuống còn khoảng 10 ngày/tháng. Thu nhập bình quân hiện khoảng 5.000 nhân dân tệ (18,2 triệu VNĐ)/tháng, chưa tính tăng ca.

Lương thời vụ giảm đột ngột

Nhiều chủ nhà máy chuyển sang thuê lao động thời vụ để tiết kiệm chi phí bảo hiểm và hưu trí. Ông Dave Fong, sở hữu 3 nhà máy ở miền nam Trung Quốc, cho biết đã sa thải 30 công nhân toàn thời gian rồi thuê lại theo hợp đồng ngắn hạn khi bất chợt có đơn hàng.

“Chúng tôi thích hợp đồng tạm thời để không phải đóng lương hưu hay bảo hiểm”, Fong nói. “Nếu không làm như vậy, công ty sẽ đi vào ngõ cụt. Thị trường yếu đi vì sức tiêu thụ giảm. Một yếu tố khác là thương mại, đặc biệt là với Mỹ”, ông nói.

Việc làm thời vụ vốn rất phổ biến ở Trung Quốc, đặc biệt là đối với gần 300 triệu lao động di cư từ nông thôn.

Chen Chuyan, một đại lý tuyển dụng tại thành phố Vũ Hán, cho biết mức lương theo giờ tại đây đã giảm 16 xuống 14 tệ. Chen cho biết mỗi ngày đều có hàng dài người xếp hàng chờ phỏng vấn xin việc, nhưng các nhà máy lại không có nhiều nhu cầu tuyển dụng.

Tại làng công nghiệp may mặc Đạt Đường (Quảng Châu), nhiều công nhân như Alan Zhang phải chấp nhận ít việc hơn, thu nhập giảm một nửa so với 2021, trong khi vẫn phải đóng học 10.000 tệ/năm cho con.

Richard Yarrow, thành viên của Trung tâm Mossavar-Rahmani về Kinh doanh và Chính phủ thuộc Trường Harvard Kennedy, cho biết: “Nếu tiền lương sản xuất bị cắt giảm, nền kinh tế nói chung sẽ chịu áp lực giảm phát”

“Vấn đề ngày càng nghiêm trọng đối với một số ngành sản xuất đòi hỏi ít kỹ năng ở Trung Quốc, chẳng hạn như dệt may, đồ nội thất và đồ điện tử đơn giản”.

“Thấp một cách vô lý”

Tại hội chợ việc làm Longhua ở trung tâm công nghệ Thâm Quyến, hàng chục người lướt qua các bảng thông báo tìm việc làm tại nhà máy điện tử với mức lương 17-28 tệ (62.000-102.000) một giờ.

Mo, 26 tuổi, là sinh viên tốt nghiệp ngành marketing kỹ thuật số nhưng không tìm được việc làm trong lĩnh vực này. Anh được hẹn 2 cuộc phỏng vấn nhưng đều từ chối vì điều kiện không như quảng cáo.

“Họ nói 23 tệ, nhưng thực ra chỉ có 20 tệ thôi”, Mo nói. “Sau đó, họ sẽ trừ phí quản lý, tiền nhà, tiền vệ sinh và bất cứ khoản nào họ có thể khấu trừ”.

Huang, 46 tuổi, đã đi bus từ Vân Nam lên Thâm Quyến để tham gia hội chợ trong 5 ngày liên tiếp.

Huang từng quản lý các dự án bất động sản trước khi thị trường bất động sản sụp đổ. Hiện tại, chi phí sinh hoạt của Huang mỗi ngày là 10 tệ tiền ăn, 25 tệ mỗi đêm cho một giường trong ký túc xá. Anh không thể chi trả thêm bất cứ thứ gì khác cho đến khi tìm được việc làm.

“Sáng nay tôi có một cuộc phỏng vấn nhưng họ yêu cầu nộp trước 80 nhân dân tệ phí tuyển dụng”, Huang nói trong khi kéo một chiếc vali nhỏ.

“Vậy nên tôi không đi. Thay vào đó, tôi mua chút đồ ăn”.

Tham khảo: Reuters