Bỏ quyền chất vấn của HĐND với chánh án, viện trưởng rất khó thuyết phục cử tri

Quốc hội sáng nay thảo luận dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013; việc thu hẹp quyền chất vấn của đại biểu HĐND với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND được rất nhiều đại biểu góp ý.

Theo lý lẽ của ban soạn thảo, chủ trương của Đảng về kết thúc hoạt động cấp huyện, không tổ chức TAND và VKSND cấp huyện mà thay thế bằng các TAND, VKSND khu vực không gắn với đơn vị hành chính cụ thể, nên không có HĐND ngang cấp để thực hiện quyền chất vấn.

Tuy Hiến pháp không quy định thẩm quyền chất vấn, HĐND vẫn thực hiện được thẩm quyền giám sát và vẫn có quyền kiến nghị với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Chất vấn là cơ chế kiểm soát quyền lực chưa phát sinh vướng mắc

Đại biểu Nguyễn Thị Kim Thúy (Đà Nẵng) cho rằng, bên cạnh TAND, VKSND khu vực, vẫn còn TAND, VKSND cấp tỉnh thì rất khó thuyết phục đại biểu HĐND cấp tỉnh và cử tri của họ "vì sao họ không còn được quyền chất vấn người đứng đầu 2 cơ quan này như Hiến pháp 2013 quy định".

TAND, VKSND khu vực tuy không gắn với đơn vị hành chính cụ thể nhưng những cơ quan đó vẫn khởi tố, truy tố, xét xử công dân của những đơn vị hành chính cụ thể mà đại biểu HĐND là đại diện.

Đại biểu cho rằng, khi không có quyền chất vấn, đại biểu HĐND sẽ khó có thể yêu cầu chánh án hoặc viện trưởng ra trước kỳ họp HĐND để trả lời cụ thể từng vấn đề, đối thoại công khai với đại biểu và cử tri.

Chất vấn là cơ chế hiệu quả hiếm hoi để đại biểu HĐND và rộng hơn là cử tri, nhân dân địa phương yêu cầu thông tin, trao đổi trực tiếp với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND. Do đó, theo bà nhận định “HĐND vẫn giám sát được” là chưa phản ánh đúng thực tiễn hoạt động giám sát.

Theo bà Thúy, việc Hiến pháp không còn quy định thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND và Viện trưởng VKSND còn đi ngược lại với Nghị quyết số 27 về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Nghị quyết 27 nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát quyền lực bên trong mỗi cơ quan và giữa các cơ quan nhà nước.

Nghị quyết cũng đòi hỏi: “Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả các cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực nhà nước của Ðảng, Nhà nước và Nhân dân; thực hiện đầy đủ nguyên tắc tập trung dân chủ, trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong từng cơ quan nhà nước”.

Bà dẫn chứng báo chí của một tỉnh mới đăng thống kê của 3 ngành VKS, tòa án và thi hành án dân sự trong thời gian qua, tỉnh này có 28 vụ việc bản án, quyết định của toà tuyên không rõ, gây khó khăn cho việc thi hành án dân sự, trong đó 11 vụ có kiểm soát viên tham gia kiểm sát xét xử (chiếm 39,2%).

"Trong những trường hợp như vậy, nếu đại biểu HĐND chỉ có quyền kiến nghị thì kiến nghị ấy có hiệu lực pháp lý như ý kiến chất vấn công khai trước kỳ họp HĐND không?", nữ đại biểu đặt vấn đề.

Do đó, bà đề nghị Quốc hội giữ lại quy định về thẩm quyền chất vấn của đại biểu HĐND đối với Chánh án TAND, Viện trưởng VKSND trong Hiến pháp. Trên cơ sở đó luật chuyên ngành quy định cụ thể, phù hợp với mô hình tổ chức mới.

“Đây chính là cơ chế kiểm soát quyền lực Nhà nước và nội dung này hiện chưa phát sinh vướng mắc”, bà Thúy nói.

Chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử 

Nhất trí với đại biểu Kim Thuý, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) đề nghị hết sức cân nhắc nội dung này.

Ông Nghĩa cho biết, khoản 2 điều 103 của Hiến pháp 2013 thì Thẩm phán, Hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; nghiêm cấm cơ quan, tổ chức, cá nhân can thiệp vào việc xét xử. Hiến pháp chỉ giới hạn tính độc lập của tòa trong phạm vi “xét xử” chứ không phải trong tất cả các hoạt động của tòa án.

Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH khẳng định nguyên tắc kiểm soát quyền lực nhà nước. Nghị quyết số 27 đặc biệt nhấn mạnh việc thực hiện quyền lực nhà nước phải đặt “dưới sự giám sát của nhân dân”. Vì vậy, việc sửa đổi Hiến pháp cần tạo điều kiện tốt hơn để người dân tham gia tích cực hơn vào giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước.

Chất vấn là một công cụ giám sát quan trọng nhằm đảm bảo các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm giải trình trước đại biểu dân cử và nhân dân. Nếu cho rằng việc chất vấn của đại biểu HĐND đối với chánh án và viện trưởng làm ảnh hưởng đến tính độc lập của tư pháp thì sẽ rất khó lý giải quyền chất vấn của ĐBQH đối với Chánh án TAND tối cao và Viện trưởng VKSND tối cao. 

Ông nhấn mạnh, chất vấn của đại biểu HĐND không nhằm can thiệp vào nội dung xét xử hay truy tố  của vụ án cụ thể, mà tập trung vào trách nhiệm quản lý, việc tổ chức thi hành và tuân thủ pháp luật của chánh án và viện trưởng. Việc duy trì quyền chất vấn là cần thiết để đảm bảo tính công khai, minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tư pháp. 

Đồng tình, đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân đề nghị bổ sung thêm đối tượng chất vấn là cơ quan nhà nước khác tại địa phương nhất là trong điều kiện các cơ quan như VKSND, TAND, thuế, hải quan, kho bạc, Bảo hiểm xã hội, Ngân hàng Chính sách xã hội,… đều được tổ chức các cấp tỉnh và khu vực.

“Việc mở rộng đối tượng chất vấn sẽ giúp cho đại biểu dân cử nói riêng và cơ quan nhà nước cấp trên nói chung tăng cường giám sát, kiểm soát tốt việc thực hiện quyền lực nhà nước”, bà Xuân nêu rõ.

Ngoài ra, theo đại biểu Xuân, cơ chế chất vấn này sẽ giúp cho việc giám sát việc sử dụng nguồn lực của Nhà nước hiệu quả do hiện nay chính quyền cấp tỉnh nhiều nơi có các chính sách hỗ trợ về cơ sở vật chất, kinh phí, phương tiện hỗ trợ hoạt động cho các cơ quan ngành dọc Trung ương đóng chân trên địa bàn.