Bịt lỗ hổng thuốc giả, thực phẩm chức năng giả

Thuốc giả, mỹ phẩm giả, thực phẩm chức năng giả, trang thiết bị y tế giả là vấn nạn nhức nhối đang tồn tại, trực tiếp đe dọa đến sức khỏe, tính mạng người dân. Cần có những giải pháp để trị dứt điểm vấn nạn này.

Các thủ đoạn sản xuất hàng giả ngày càng tinh vi, hoạt động mua bán diễn ra bát nháo trên mạng xã hội (MXH). Giải pháp cấp thiết là phải bịt các kẽ hở, không để hàng giả có cơ hội tồn tại và lan rộng.

Thuốc giả len lỏi vào nhà thuốc thật

Theo báo cáo của Bộ Y tế, trong năm 2023, cơ quan chức năng đã phát hiện hơn 160 vụ việc liên quan đến sản xuất, buôn bán thuốc giả, xử lý hàng chục đối tượng theo quy định hình sự. Riêng trong năm 2024, có 27 loại thuốc bị đình chỉ lưu hành, trong đó có 8 loại được xác định là thuốc giả.

Tại TP.HCM, Sở Y tế cho biết trong năm 2024 kiểm tra 174 cơ sở (CS) bán buôn thuốc, 344 CS bán lẻ thuốc, 40 CS bán buôn và bán lẻ dược liệu. Sở đã ra 151 quyết định xử phạt vi phạm hành chính, với tổng số tiền phạt hơn 7 tỉ đồng. Đáng chú ý, có đến 8 CS bị phát hiện kinh doanh thuốc giả. Ngoài ra, qua phản ánh từ người dân, Thanh tra Sở Y tế đã kiểm tra và phát hiện một nhà thuốc có hành vi tương tự, Sở đã lập hồ sơ và chuyển Công an TP.HCM xử lý.

Ngày 29.5, Cục Quản lý dược (Bộ Y tế) đã thông báo kiểm tra và truy tìm nguồn gốc loại thuốc giả mang tên Theophylline Extended-Release Tablets 200 mg. Loại thuốc này từng bị phát hiện tại Vĩnh Phúc năm 2024 và mới đây xuất hiện tại một nhà thuốc ở Hà Nội. Thuốc giả này không có số đăng ký hay giấy phép nhập khẩu, thiếu thông tin về nhà nhập khẩu và không có nhãn phụ tiếng Việt. Đây là vụ việc thuốc giả mới nhất mà Bộ Y tế đang tiến hành truy tìm để xử lý.

Tại hội thảo "Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn" tổ chức mới đây tại TP.HCM, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng người dân. Tuy nhiên, các đối tượng sản xuất, buôn bán thuốc giả hoạt động ngày càng tinh vi, có tổ chức, sử dụng công nghệ hiện đại như giả bao bì chống giả, mã QR giả, khiến việc phân biệt thật - giả vô cùng khó khăn, kể cả với người trong ngành. Như vụ thuốc giả Tetracyclin, Clorocid tại Thanh Hóa, Hà Nam; vụ kẹo rau củ Kera sử dụng người nổi tiếng để quảng bá, trục lợi từ niềm tin người bệnh. "Những vụ việc này cho thấy thuốc giả đang tràn lan từ kênh truyền thống đến MXH, thậm chí được ngụy trang dưới vỏ bọc chuyên gia, bác sĩ", Thứ trưởng Bộ Y tế nói.

Ông Tuyên cũng nhìn nhận hệ lụy của thuốc giả không chỉ là thiệt hại về kinh tế mà còn trực tiếp đe dọa đến tính mạng người bệnh, làm giảm niềm tin vào hệ thống y tế, làm suy yếu ngành dược nội địa và ảnh hưởng đến sự tồn vong của các doanh nghiệp (DN) chân chính. Thứ trưởng Bộ Y tế đặt ra hàng loạt câu hỏi cần giải quyết. Hàng giả từ khâu sản xuất, nhập khẩu, cơ quan nào chịu trách nhiệm? Để hàng giả lưu thông trên thị trường, ai chịu trách nhiệm? Nhập khẩu thuốc giả qua cửa khẩu, hải quan, ai chịu trách nhiệm? Sản xuất thuốc giả ai chịu trách nhiệm?...

Quản lý thiếu phối hợp, chế tài chưa đủ sức răn đe

Sở Y tế TP.HCM đánh giá tình hình sản xuất và kinh doanh thuốc, thực phẩm chức năng (TPCN), sữa và thiết bị y tế giả thời gian qua diễn biến hết sức phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn sức khỏe cộng đồng. TP.HCM đã triển khai hàng loạt giải pháp đồng bộ. Trong đó, Sở Y tế đã thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành, tiến hành đợt cao điểm kiểm tra đột xuất tại các cơ sở kinh doanh dược, đặc biệt tập trung vào các nhóm nguy cơ cao như CS sản xuất, kinh doanh thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, TPCN và các khu vực tập trung nhiều CS kinh doanh dược. Lãnh đạo Sở Y tế TP.HCM khẳng định công tác kiểm tra và giám sát các CS kinh doanh dược là nhiệm vụ trọng tâm nhằm kịp thời phát hiện, xử lý, ngăn chặn các hành vi vi phạm liên quan đến thuốc giả.

Ở cấp quản lý vĩ mô, ông Tạ Mạnh Hùng, Phó cục trưởng Cục Quản lý dược, cho rằng để chống thuốc giả hiệu quả, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng mức phạt, kiểm soát bán thuốc online, truy xuất nguồn gốc bằng mã QR. Ông kiến nghị áp dụng công nghệ blockchain, phần mềm quản lý đơn thuốc điện tử, đồng bộ dữ liệu ngành dược toàn quốc, đồng thời tăng đầu tư cho hệ thống kiểm nghiệm và truyền thông cảnh báo người dân.

Cũng tại hội thảo nói trên, luật sư Phan Thành Tâm (Đoàn luật sư TP.HCM) cho rằng thuốc giả đang là vấn đề nhức nhối, do nhiều nguyên nhân. Theo ông Tâm, công tác xây dựng pháp luật còn nhiều bất cập, thiếu cập nhật và đồng bộ, hệ thống quản lý nhà nước còn chồng chéo, người chịu trách nhiệm quản lý kiêm nhiệm quá nhiều việc, việc phân công không rõ ràng, hiệu quả thấp. Sự phối hợp giữa các cơ quan liên ngành như Bộ Y tế, Công an, Hải quan, Quản lý thị trường… còn rời rạc, việc chia sẻ thông tin và xử lý các vụ việc diễn ra chậm trễ, thiếu sự thống nhất.

Luật sư Tâm đề xuất cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, tổ chức trong bộ máy quản lý; tăng cường cả tiền kiểm lẫn hậu kiểm; siết chặt công tác giám sát thị trường dược. Đồng thời kiến nghị tăng nặng mức xử phạt hành vi buôn bán thuốc giả, bao gồm cả xử lý hình sự nếu cần thiết. CS cung ứng thuốc và chính quyền địa phương cũng cần nâng cao vai trò, trách nhiệm trong việc ngăn chặn thuốc giả.

Luật hiện hành quy định tại khoản 1 điều 194 bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) rằng người sản xuất, buôn bán thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh giả có thể bị xử phạt từ 2 - 7 năm tù. Nếu có tình tiết tăng nặng như phạm tội có tổ chức, phạm tội nhiều lần hoặc gây hậu quả nghiêm trọng, mức án có thể từ 5 - 12 năm tù. Tuy nhiên, luật sư Tâm cho rằng những chế tài này chưa đủ sức răn đe, bởi nhiều trường hợp chỉ bị xử án treo, không tương xứng với mức độ nguy hiểm mà thuốc giả gây ra cho xã hội. Do đó, cần sớm sửa đổi luật để tăng hình phạt và mở rộng đối tượng xử lý hình sự với các hành vi nhập khẩu, sản xuất, vận chuyển, buôn bán thuốc giả.

Cũng theo ông Tâm, các cơ quan chức năng cần khẩn trương rà soát, bổ sung quy định về kiểm tra trước và sau khi thuốc lưu hành. Cần xác định rõ cơ quan chủ trì xử lý thuốc giả, đồng thời đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc, thiết lập đường dây nóng để người dân phản ánh. Cần thúc đẩy hợp tác quốc tế nhằm chia sẻ thông tin về thuốc nhập khẩu, xuất khẩu và kiểm soát nghiêm ngặt việc quảng cáo, bán thuốc, thực phẩm bảo vệ sức khỏe qua MXH và internet..

Bịt lỗ hổng để hàng giả không còn đất sống

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, thực tế hiện nay, lĩnh vực y tế đang nổi lên tình trạng thuốc giả và TPCN giả. Câu hỏi đặt ra là tại sao các sản phẩm này vẫn tồn tại trên thị trường? Rõ ràng vấn đề không chỉ nằm ở hành vi vi phạm mà còn liên quan đến thể chế và tổ chức thực thi đã thực sự nghiêm túc, đúng vai trò và đúng trách nhiệm hay chưa.

Để giải quyết căn cơ, ông Tuyên đề nghị việc phòng, chống hàng giả phải tuân thủ 4 nguyên tắc then chốt.

Thứ nhất, chủ động sản xuất thuốc trong nước, VN cần tự chủ về dược phẩm để không bị động khi xảy ra thiên tai, dịch bệnh. Thứ hai, thuốc tốt nhất đến tay người dân nhanh nhất, với giá hợp lý nhất. Thứ ba, quản lý nhà nước nghiêm túc nhưng không làm cản trở DN, đảm bảo hiệu lực quản lý nhưng vẫn thông thoáng cho DN phát triển. Thứ tư, cắt giảm thủ tục hành chính, phân cấp, phân quyền rõ ràng.

Theo Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên, trước mắt, từ nay đến 15.6, Bộ Y tế sẽ tiếp tục triển khai và cụ thể hóa Công điện 41, 55, 65 và Chỉ thị 13 của Thủ tướng Chính phủ về tháng cao điểm phòng, chống hàng gian, hàng giả. Về lâu dài, luật Dược sửa đổi năm 2024 đã được Quốc hội thông qua, sẽ chính thức có hiệu lực từ 1.7 tới. Tuy nhiên, Bộ Y tế vẫn tiếp tục rà soát và nếu cần thiết sẽ tiếp tục tham mưu Chính phủ trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung. Tiếp theo đó là luật An toàn thực phẩm, cũng sẽ được Quốc hội xem xét trong thời gian tới.

Về trách nhiệm DN, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh: VN đã chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đồng nghĩa với việc DN phải tự chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước người tiêu dùng. Các DN dược cần nâng cao nhận thức và chủ động trong việc bảo vệ thương hiệu, sản phẩm, cũng như ngăn chặn hàng giả, hàng nhái. "Hiện Bộ Y tế cho phép DN tự công bố hồ sơ, nhưng trong vòng 7 ngày chúng tôi sẽ rà soát. Nếu phát hiện sai phạm, sẽ thu hồi ngay lập tức", ông Tuyên khẳng định.

Một trong những giải pháp quan trọng tiếp theo là nâng cao mức xử phạt. Theo Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên, hiện nay chế tài chưa đủ mạnh để răn đe. Bộ Y tế đã báo cáo Thủ tướng và được chấp thuận cho phép tăng mức xử phạt hành chính và hình sự đối với các hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả, TPCN giả. Thứ trưởng Tuyên dẫn chứng: "Việc tăng mức phạt vi phạm giao thông đã nâng cao rõ rệt nhận thức của người dân, kéo giảm mạnh các ca cấp cứu do tai nạn. Vấn nạn thuốc giả, TPCN giả cũng sẽ giảm đáng kể nếu có chế tài xử phạt nghiêm khắc tương xứng".

Bên cạnh đó, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, đặc biệt ở tuyến CS và thực hiện kiểm tra đột xuất với những DN có dấu hiệu vi phạm. Bộ Y tế cũng xác định phải nâng cao năng lực kiểm nghiệm, ứng dụng công nghệ thông tin, truy xuất nguồn gốc, góp phần phát hiện sớm, xử lý nhanh các hành vi làm giả thuốc và sản phẩm chăm sóc sức khỏe.