"Báu vật" mọc từ lòng đất giá bạc triệu còn khó mua, ở Việt Nam có nhiều vào mùa mưa: Điều hòa miễn dịch, ngăn ngừa ung thư

Loại "báu vật" này chủ yếu phân bố tự nhiên tại Việt Nam, đặc biệt phổ biến ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ (như Bến Tre, Tiền Giang, Vĩnh Long), miền Đông Nam Bộ và Tây Nguyên...

Nấm mối, hay còn gọi là "báu vật mọc từ lòng đất", là đặc sản nổi tiếng của Việt Nam, đặc biệt ở đồng bằng sông Cửu Long. Loại nấm này chỉ xuất hiện ngắn ngủi vào đầu mùa mưa (tháng 4-6), khiến thương lái phải săn đón ngay trong đêm để thu mua với giá "bạc triệu".

"Báu vật" mọc từ lòng đất

Nấm mối, tên khoa học Termitomyces albuminosus thuộc họ Lyophyllaceae, được mệnh danh là "báu vật mọc từ lòng đất" nhờ mối liên hệ chặt chẽ với tổ mối đất. Mặc dù chưa có nghiên cứu khoa học nào xác nhận rõ ràng cơ chế, nhưng nấm thường mọc trên những khu vực có tổ mối màu trắng hoặc ngả vàng, hình dạng như trái dừa khô với các hốc đất.

Chúng xuất hiện tự nhiên vào đầu mùa mưa, từ tháng 4 đến tháng 6 (hoặc tháng 5 đến tháng 8 âm lịch), ở các vùng đất cao, thoát nước tốt, có lá khô hoặc cành cây mục, và ánh nắng nhẹ. Ở Việt Nam, nấm phổ biến nhất tại đồng bằng sông Cửu Long như Bến Tre, Tiền Giang, Vĩnh Long, đặc biệt dưới tán rừng cao su hoặc gần hàng rào, bờ tường.

Về hình thức, nấm mối có thân màu trắng, phần ô (mũ) màu đen nhạt dần đậm về đỉnh. Khi non, phần ô nhỏ nhô lên mặt đất, thân lớn gấp 5-6 lần nằm dưới đất; khi trưởng thành, ô nấm bung ra như chiếc ô, thân teo lại – đặc trưng của nấm rừng nhiệt đới. 

Mùi hương của nấm giống cây khô và tổ mối, không độc, giàu dinh dưỡng, và thường thu hút côn trùng ăn nhanh khi nở. Nấm mối chia thành hai loại chính: nấm mối trắng tự nhiên và nấm mối đen. Nấm mối trắng (Collybia albuminosa) chỉ mọc tự nhiên, kích thước nhỏ (3-10 cm cao), thân hình trụ phình trên hẹp dưới, màu trắng hoặc trắng nhạt, mũ tròn phẳng nhẵn (trắng đến xám nhạt), gốc hơi ngả vàng, mọc trên tổ mối hoặc đất ẩm, gỗ mục. Loại này chưa thể nuôi trồng, hiếm hơn, hương vị ngon ngọt vượt trội, và được đánh giá cao cho sức khỏe như tăng miễn dịch, chống ung thư, giảm đường huyết.

Ngược lại, nấm mối đen thuộc họ Physalacriaceae, có thể nuôi trồng trên mùn cưa cao su ở môi trường kín, nhiệt độ 26-28°C, chiều cao 10-15 cm, thân trắng sạm đen hình trụ (bán kính 0.5-1.5 cm), mũ nâu đen nhỏ dạng ô cụp, thịt trắng ngọt giòn nhưng kém ngon hơn loại trắng. Quan trọng, không tồn tại "nấm mối đen tự nhiên" – thuật ngữ này có thể là mánh lới thương mại, vì nấm mối tự nhiên chỉ là loại trắng.

Giá trị dinh dưỡng

Nấm mối giàu nước, chất xơ, kali, natri, phù hợp cho người cao huyết áp. Thành phần bao gồm protein (15.1-19.1 g/100 g khô), carbohydrate (43.7-57.4%), lipid (2.5-5.4% với axit béo không bão hòa cao), chất xơ thô (17.5-24.7%), khoáng chất (2.4 g/100 g), cùng sắt, canxi, vitamin. Cả hai loại có thành phần tương đương, hỗ trợ miễn dịch, ngăn ngừa bệnh. 

Lợi ích tiềm năng của nấm mối bao gồm chống oxy hóa, điều hòa miễn dịch, chống ung thư (như ức chế ung thư ruột kết ở chuột), kháng khuẩn, chống viêm; hỗ trợ bệnh thoái hóa thần kinh nhờ cerebrosides; điều hòa kinh nguyệt, làm đẹp da, ổn định sữa mẹ; cải thiện xương khớp cho người già, ốm yếu; giảm đường huyết cho bệnh tiểu đường; giảm stress, chống lão hóa. Tuy nhiên, các lợi ích chống ung thư dựa trên nghiên cứu sơ bộ, không thay thế điều trị y tế.

Đặc sản nhiều người săn đón

Người ta thường thu hoạch nấm bằng tay không hoặc sử dung que gỗ, tránh kim loại để bảo vệ khu vực mọc sau này.

Thời gian thu hoạch nấm mối tốt nhất là từ 3-5 giờ sáng khi nấm còn búp để giữ dinh dưỡng và hương vị tối ưu. Khi trời sáng, nấm ở to sẽ giảm giá trị dinh dưỡng. Vì thế, thương lái thường săn đón ngay trong đêm, đổ xô đến các vườn cao su hoặc khu đất hoang ở miền Tây để thu mua tại chỗ, tránh hư hỏng do nấm dễ héo. 

Nấm mối có thể nấu thành nhiều món ăn đặc sản như: nướng giấy bạc (trộn gia vị, nướng 200°C 20 phút), cháo tôm (xào nấm tôm rồi nấu với cháo), xào mướp (xào tỏi, thêm mướp, gia vị 3-5 phút), hoặc canh rau (luộc với rau củ 5 phút).

Do tính mùa vụ, cách thu hoạch khó khăn, giá thị trường của nấm mối rất cao: nấm trắng 300.000-500.000 VND/kg chợ miền Tây, 200.000-400.000 VND/kg vườn, 700.000-1.000.000 VND/kg siêu thị/đô thị. Nấm đen có giá trị rẻ hơn, như 72.000 VND/hộp 150g, 195.000 VND/500g, 380.000 VND/kg. Với nhu cầu tăng từ người tiêu dùng đô thị và xuất khẩu tiềm năng, nấm mối mở ra cơ hội kinh doanh cho nông dân.

Nấm mối không chỉ là thực phẩm mà còn là biểu tượng của sự quý hiếm từ thiên nhiên, đòi hỏi sự cân nhắc khi sử dụng để tận dụng tối đa lợi ích mà tránh lãng phí. Người tiêu dùng nên mua từ nguồn uy tín, tham khảo bác sĩ trước khi dùng cho mục đích sức khỏe.

Tổng hợp