'Bầu trời không giới hạn': Lịch sử, ký ức và kiến tạo tương lai

Tác phẩm “Bầu trời không giới hạn” được sản xuất nhân dịp 30 năm bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ, là tài liệu không chỉ tái hiện quá khứ mà còn định hình cách chúng ta nhìn về tương lai.

“Bầu trời không giới hạn” do Trung tâm PT-TH Quân đội và Media 21 phối hợp sản xuất. Đây không chỉ là những thước phim lịch sử mà còn là một thông điệp ngoại giao bằng hình ảnh, được dệt nên từ những mảnh ghép của chiến tranh, hòa giải và khát vọng hòa bình, phát triển.

Dòng chảy ký ức

Được phát sóng trên kênh VTV1 tối 18/8, bộ phim mở đầu bằng những khung cảnh hai mặt đối lập: sự hợp tác giữa Việt Minh và Cơ quan tình báo chiến lược Hoa Kỳ (OSS, tiền thân của CIA) trong Thế chiến thứ hai và sự rạn nứt từ Chiến tranh Lạnh.

Đạo diễn đã chọn cách để chính lãnh tụ Hồ Chí Minh, qua những bức thư, lời kể của nhân chứng, trở thành người “đặt nền móng” cho quan hệ Việt - Mỹ từ rất sớm. Đó là ký ức vừa xa xôi vừa quen thuộc, khi chính người Mỹ, thành viên Đội Con Nai, đã chụp cho Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp một bức ảnh vào năm 1945. 

Phim sử dụng thủ pháp đối chiếu đầy kịch tính: từ Hiroshima bốc cháy trong bom nguyên tử đến Quảng trường Ba Đình, nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh trích dẫn Tuyên ngôn độc lập của Mỹ. Từ đó, lịch sử được kể lại như một nghịch lý: Mỹ vừa là nguồn cảm hứng vừa là kẻ đối đầu, và cuối cùng là Đối tác Chiến lược toàn diện.

Từ đạo đức đến chiến lược

Phần hai của phim là trường đoạn xúc động nhất. Nó đưa khán giả từ những trận không chiến ác liệt trên bầu trời miền Bắc đến cuộc hội ngộ giữa phi công Việt - Mỹ tại tàu sân bay USS Midway ở thành phố San Diego năm 2017. Ở đó, câu nói “Anh đã bắn hạ tôi!” bỗng trở thành mở đầu cho một tình bạn. Hình ảnh Đại tá Lê Thanh Đạo và các phi công Mỹ cười bắt tay nhau là biểu tượng mạnh mẽ: kẻ thù có thể trở thành đồng đội trong công cuộc hợp tác vì hòa bình và phồn vinh.

Phim không quên khắc họa John McCain - gương mặt đặc biệt của tiến trình hòa giải. Từ tù binh ở Hỏa Lò đến Thượng nghị sĩ thúc đẩy bình thường hóa, McCain hiện lên như biểu tượng cho sự chuyển hóa. Ở đây, phim đã đi xa hơn một tư liệu lịch sử: nó chạm đến tầng sâu nhân bản, khi thù hận cá nhân biến thành trách nhiệm quốc gia.

Một trong những điểm sáng khác của phim là nhấn mạnh vai trò của hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh - rà phá bom mìn, tìm kiếm quân nhân mất tích trong chiến tranh, trao trả kỷ vật thời chiến, xử lý chất da cam/dioxin - như nền tảng đạo đức cho quan hệ hai nước. Những hình ảnh bà mẹ Việt Nam ôm lấy mẹ của phi công Mỹ tử trận, hay Đại sứ Mỹ tại Việt Nam và Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam tới Quảng Trị cùng người dân hủy nổ bom mìn, tìm kiếm quân nhân Mỹ mất tích... là thông điệp mạnh mẽ rằng hòa giải không chỉ diễn ra trong chính trị mà trong đời sống cộng đồng.

Ở đây, bộ phim đặt ra một luận điểm chính trị sắc sảo: hàn gắn vết thương chiến tranh không phải “chương cũ cần khép lại”, mà là “căn cốt chiến lược để mở ra chương mới”. Với cách kể này, “Bầu trời không giới hạn” cho thấy sự hòa giải Việt - Mỹ không chỉ vì quá khứ, mà còn vì lợi ích quốc gia trong hiện tại và tương lai.

Một bộ phim - một thông điệp nhân bản

Phần cuối - “Cất cánh” đưa mối quan hệ sang một bình diện khác: từ bom mìn, chất độc, ký ức… đến trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, chuyển đổi xanh. Phim nhấn mạnh rằng quan hệ Việt - Mỹ hôm nay không chỉ gói gọn trong thương mại hay an ninh mà còn là kết nối công nghệ và con người. Thông điệp được đẩy lên cao trào với cảnh Amanda Nguyễn - phụ nữ gốc Việt đầu tiên bay vào vũ trụ - gửi lời chào “Xin chào Việt Nam” từ không gian.

Đó là lựa chọn nghệ thuật táo bạo, từ bầu trời bom đạn đến bầu trời không giới hạn của khoa học. Nó biến tựa phim thành một ẩn dụ hoàn chỉnh: giới hạn không nằm ở lịch sử, mà ở tâm trí con người.

“Bầu trời không giới hạn” không chỉ là sản phẩm truyền thông cho dịp kỷ niệm ngoại giao. Đây là một bộ phim tài liệu theo phong cách “ngoại giao hình ảnh” - kết hợp lời chứng, tài liệu lưu trữ, hình ảnh chiến tranh và thông điệp lãnh đạo - để gửi đi một thông điệp kép với nhân dân hai nước và cả thế giới.

Trong bối cảnh quốc tế nhiều chia rẽ, bộ phim như một minh chứng rằng hòa giải không phải giấc mơ xa xỉ. Nó là kết quả của lao động chính trị, của lòng dũng cảm nhìn thẳng vào ký ức, và quan trọng hơn, của khát vọng cùng nhau xây dựng tương lai.

Ở đoạn cuối phim, khi giọng Tổng Bí thư Tô Lâm vang lên bên cạnh trích dẫn Franklin Roosevelt và Hồ Chí Minh, bộ phim như muốn nhắc lại: lịch sử luôn có những vòng tròn nhưng loài người có quyền quyết định đường bay của mình. Và lần này, Việt Nam và Mỹ đã chọn đường bay hướng tới bầu trời không giới hạn.