Báo động gia tăng đột quỵ

Đột quỵ, bệnh lý tim mạch hiện là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại VN, thậm chí gây tử vong bất kỳ. Hầu hết ca bệnh đột quỵ liên quan nhiều đến lối sống nhưng chưa được kiểm soát hiệu quả.

3 giây có 1 người đột quỵ

Mới đây, một doanh nhân nổi tiếng qua đời do đột quỵ. Ông bị ngưng tim trước khi đến bệnh viện (BV) và các chuyên gia đầu ngành đã không thể làm được gì hơn.

Theo ghi nhận tại Trung tâm Đột quỵ (BV Bạch Mai), số ca cấp cứu do đột quỵ luôn ở mức cao, trung bình tiếp nhận 55 - 60 ca/ngày và hầu hết các bệnh nhân (BN) đều rất nặng, bệnh lý phức tạp. Mỗi năm, trung tâm điều trị hàng ngàn ca đột quỵ, bao gồm nhiều người trẻ, đang trong độ tuổi lao động. Dù được cứu sống nhưng sau đột quỵ, họ bị tàn tật, suy giảm sức lao động do di chứng.

"Cũng có các ca đột quỵ rất trẻ, dưới 30 tuổi. Ở tuổi này, nếu bị đột quỵ, thường là các ca có bệnh lý trước đó nhưng không được phát hiện, ví dụ như bệnh về tim, dị dạng mạch não", bác sĩ (BS) CK2 Nguyễn Tiến Dũng, Phó giám đốc Trung tâm Đột quỵ - BV Bạch Mai, cho biết.

Theo Tổ chức Đột quỵ thế giới (WSO), đột quỵ hiện là nguyên nhân gây tử vong thứ hai và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế ở người trưởng thành trên khắp thế giới. Trên toàn cầu, mỗi năm có khoảng 12,2 triệu ca mới, với tần suất đáng báo động: cứ mỗi 3 giây lại có một người bị đột quỵ. Hậu quả vô cùng nặng nề, tới 71% BN sau đột quỵ mất khả năng lao động.

Đánh giá về gánh nặng bệnh tật do đột quỵ tại VN, GS Trần Văn Thuấn, Thứ trưởng Bộ Y tế, cho biết theo số liệu của Báo cáo gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2019, có tới 135.999 ca tử vong do đột quỵ, chiếm vị trí số một trong các bệnh lý tim mạch. Tỷ lệ mắc mới ước tính khoảng 222 ca/100.000 dân mỗi năm và tỷ lệ hiện mắc lên đến 1.541/100.000 dân, thuộc nhóm cao nhất trong khu vực Đông Nam Á. "Những con số ấy phản ánh một gánh nặng y tế nghiêm trọng, tác động không chỉ tới sức khỏe của từng người bệnh mà còn tới sự phát triển KT-XH của quốc gia", GS Thuấn lo ngại.

Về nguyên nhân khiến VN thuộc nhóm đứng đầu Đông Nam Á về tỷ lệ mắc đột quỵ, BS Nguyễn Tiến Dũng chỉ ra các yếu tố liên quan hiện chiếm tỷ lệ cao trong cộng đồng.

Trước hết, với đột quỵ, tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Tại VN, tỷ lệ người mắc tăng huyết áp cũng tăng. Đây là bệnh liên quan nhiều đến chế độ ăn uống, sinh hoạt (hút thuốc lá, ăn mặn, ít vận động thể lực). Với thuốc lá, tỷ lệ nam giới VN hút thuốc lá hiện ở mức cao, dù đã giảm so với các năm trước nhờ các chính sách phòng, chống tác hại thuốc lá. Ngoài ra, nhiều người vẫn có thói quen ăn mặn mà không nhận ra điều chỉnh.

Khi có nguy cơ, BN cần tuân thủ điều trị, thực hiện tốt các biện pháp kiểm soát để tránh bị đột quỵ. Tuy nhiên, trên thực tế rất nhiều người bị đột quỵ do tăng huyết áp nhưng không dùng thuốc điều trị.

Trung tâm Đột quỵ - BV Bạch Mai, đang điều trị cho BN nam 38 tuổi. Khoảng 3 - 4 năm trước, BN này đã được chẩn đoán tăng huyết áp nhưng do thấy mình vẫn ăn uống, sinh hoạt bình thường, không khó chịu, không đau đầu nên BN không uống thuốc điều trị thường xuyên. Mới đây, tại nhà, khi BN bị liệt yếu một bên tay, chân và đo huyết áp thấy chỉ số tăng vọt, nên gia đình đưa đến BV địa phương, sau đó, BN được chuyển đến BV Bạch Mai đêm 4.8. Qua kết quả chụp chẩn đoán, BS xác định BN bị chảy máu não bán cầu trái.

BS Dũng lưu ý đột quỵ gồm nhiều thể, trong đó chảy máu não là đột quỵ có tỷ lệ tử vong cao nhất, khoảng 20%, nghĩa là 5 người đột quỵ chảy máu não có 1 người tử vong. Đây là đột quỵ rất nặng, nguy hiểm. "Tiếc là BN không nhận thức được điều trị thuốc tăng huyết áp là quan trọng để ngừa các biến chứng tim mạch và đột quỵ. Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ ở mọi lứa tuổi. BN kể trên là điển hình", BS Dũng chỉ ra.

Ông cũng lưu ý các bệnh đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, thừa cân béo phì cũng có tỷ lệ cao trong cộng đồng. Đây là những yếu tố liên quan đột quỵ. Cùng đó, người cao tuổi, người già, có nhiều bệnh nền cũng mang nhiều yếu tố nguy cơ đột quỵ. Tại VN, tuổi thọ người dân được nâng lên và xu hướng già hóa dân số cũng là yếu tố liên quan tăng tỷ lệ đột quỵ.

Thách thức trong điều trị

Theo Bộ Y tế, đột quỵ là bệnh lý mạch máu với các dấu hiệu rối loạn chức năng não diễn biến nhanh, kéo dài trên 24 giờ hoặc dẫn đến tử vong.

Theo đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), đột quỵ là nguyên nhân chính gây tử vong ở VN (21,7% các ca tử vong). Ủy ban Sáng kiến đột quỵ châu Âu đánh giá trên thế giới, đột quỵ là nguyên nhân gây ra khuyết tật trầm trọng thường gặp nhất của người lớn. Chỉ có 15 - 30% người bệnh sống sót sau đột quỵ độc lập về chức năng và khoảng 40 - 50% độc lập một phần.

Tại VN, đánh giá về các thách thức trong điều trị, giảm di chứng do đột quỵ, GS Trần Văn Thuấn cho biết nguyên nhân trước tiên là nhiều người bệnh đến BV muộn, vượt quá "thời gian vàng" để can thiệp hiệu quả. Ngoài ra, hệ thống cấp cứu trước viện còn chưa phát triển đồng bộ, đặc biệt thiếu những đơn vị phản ứng nhanh chuyên biệt về đột quỵ.

"Sự chênh lệch về năng lực điều trị giữa các vùng miền, cùng với điều kiện hạ tầng giao thông và phân bố dân cư không đồng đều, đang là rào cản lớn trong việc đảm bảo cơ hội điều trị công bằng và kịp thời cho mọi người dân", Thứ trưởng Thuấn nêu thực trạng.

Còn GS Nguyễn Viết Tiến, Phó chủ tịch Tổng hội Y học VN, cho biết chỉ 43% BN tăng huyết áp tuân thủ điều trị, dù đó là yếu tố nguy cơ cao gây đột quỵ. Cùng với đó, việc nghe theo "tư vấn không chính thống" trên mạng xã hội khiến BN bỏ thuốc, dẫn đến nhiều ca tai biến do bệnh không được điều trị đúng. "Do đó, cần có mô hình kiểm soát các bệnh không lây nhiễm hiệu quả, góp phần giảm tỷ lệ người bệnh đột quỵ", GS Nguyễn Viết Tiến khuyến nghị.