Báo chí cần có quyền ngăn chặn sao chép, khai thác nội dung trên nền tảng số

Đại biểu Quốc hội Hoàng Minh Hiếu - ảnh: QH

Sáng 24/11, thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật sở hữu trí tuệ, đại biểu Quốc hội Hoàng Minh Hiếu (tỉnh Nghệ An) đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí.

Theo ông, đây là một loại quyền đã được pháp luật của nhiều nước hiện nay cập nhật vào Luật Sở hữu trí tuệ để bảo đảm sự phát triển của báo chí trước sự cạnh tranh của các loại hình truyền thông mới, đặc biệt là truyền thông mạng xã hội.

Cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt trên nền tảng số, công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.

Ông phân tích, hiện nay, các nền tảng mạng xã hội, đặc biệt là các mạng xã hội có số lượng người dùng lớn đang thu lợi đáng kể nhờ hiển thị, tổng hợp, trích đoạn hoặc đặt liên kết nội dung báo chí.

Tin tức đang trở thành tài nguyên để các nền tảng này tăng thời gian truy cập, quảng cáo và thậm chí là đào tạo mô hình AI.

Trong khi đó, cơ quan báo chí phải chịu chi phí sản xuất tin tức nhưng lại không được chia sẻ doanh thu tương xứng, dẫn đến việc nguồn thu của báo chí truyền thống suy giảm mạnh.

"Tin tức là hàng hóa công đặc biệt, có vai trò rất quan trọng đối với xã hội. Nếu báo chí không có nguồn lực, chất lượng thông tin suy giảm, sẽ có khả năng dẫn đến tình trạng tin giả và thông tin bị thao túng" - ông lo ngại.

Việc không có quy định về quyền liên quan thì báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép; thương lượng phí; hạn chế hành vi sao chép đoạn trích; bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức...

Trong khi đó, ĐBQH Phạm Trọng Nghĩa (tỉnh Lạng Sơn) đề nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng/ vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác.

"Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI, nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người" - ông lý giải.

Đại biểu đề nghị xem xét bổ sung quy định tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng - ảnh: QH

Giải trình, làm rõ ý kiến đại biểu Quốc hội sau đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: “AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ”. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người.

“Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh” - ông nói. Nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế. Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này. Bộ trưởng cho hay, Luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.

Ngoài ra, ban soạn thảo sẽ tiếp tục nghiên cứu kỹ ý kiến về việc sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai và công chúng được phép tiếp cận nhằm mục đích huấn luyện AI, với điều kiện là kết quả đầu ra của AI không xâm phạm quyền tác giả.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh phải đưa sở hữu trí tuệ vào giáo dục phổ thông, đại học, truyền thông mạnh mẽ cho doanh nghiệp và cộng đồng. Đồng thời, hoàn thiện Tòa án chuyên biệt về sở hữu trí tuệ; bổ sung các hình phạt mang tính răn đe đối với xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, giống như ăn cắp trong thế giới thực.

Như Diệp