Báo cáo thường niên đồng hành với doanh nghiệp tư nhân Việt Nam suốt hai thập kỷ sắp trở lại với phiên bản nâng cấp

"Có người nói với tôi rằng, các anh đang xếp hạng chính quyền, một công việc rất nhạy cảm!" - ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nói về những ngày đầu nhóm nghiên cứu triển khai báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh.

Quả thật, nhận định đó có phần đúng, vì lần đầu tiên trong lịch sử có một báo cáo mà doanh nghiệp tư nhân - vốn có vị thế thấp vào thời điểm đó - được "chấm điểm" chính quyền địa phương. Song, đội ngũ PCI vẫn quyết tâm thực hiện và suốt từ đó đến nay, PCI không chỉ là một chỉ số đo lường, mà đã trở thành kênh chuyển tải tiếng nói từ thực tiễn kinh doanh, là kênh đối thoại hiệu quả giữa doanh nghiệp và chính quyền.

"20 năm hành trình không dễ dàng. Nhưng chúng tôi tự hào rằng là trong 20 năm vừa qua, PCI chưa dừng năm nào, mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn" - ông Đậu Anh Tuấn chia sẻ.

Trong giai đoạn đầu, sáng kiến PCI của VCCI nhận được sự hỗ trợ của dự án VNCI (VietnamCompetitiveness Initiative), một chương trình hợp tác giữa hai chính phủ Việt Nam và Hoa Kỳ để hỗ trợ tăng trưởng kinh tế, tăng cường khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tại Việt Nam. Sau khi Dự án VNCI kết thúc, từ 2012 VCCI nhận được sự hỗ trợ trực tiếp từ Hoa Kỳ thông qua Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID).

Song, đến tháng 1 năm 2025, dự án PCI tiếp tục bị thử thách một lần nữa. USAID thông báo dừng tài trợ cho PCI cùng với tất cả các dự án phát triển khác đang triển khai tại Việt Nam. Đây không phải thông tin ngạc nhiên với diễn biến chính trị Hoa Kỳ thời điểm đó.

VCCI tiếp tục công bố PCI vào tháng 4 năm 2025 tại Hà Nội – PCI lần thứ 20 và lần cuối cùng có đủ 63 tỉnh, thành phố - diễn ra sau khi USAID ngừng hỗ trợ cho PCI, là một nỗ lực rất lớn của đội ngũ. PCI giờ đây đứng trước một giai đoạn mới giai đoạn mới, trong bối cảnh tinh gọn và sáp nhập các địa phương còn 34 tỉnh, thành phố.

Cùng với sự ra đời của các nghị quyết quan trọng như Nghị quyết 68 về Phát triển kinh tế tư nhân, Nghị quyết 57 về Phát triển khoa học công nghệ, Nghị quyết 66 về đổi mới xây dựng và thi hành pháp luật và Nghị quyết 69 về hội nhập, thời gian qua, PCI đã được tiến hành rà soát, và nhóm nghiên cứu dự kiến sẽ tiến hành công bố một hệ thống phương pháp mới được gọi là PCI 2.0, đồng thời nâng cấp chương trình lên thành Báo cáo Kinh tế tư nhân Việt Nam thường niên, với sự đồng hành của đối tác khởi xướng là Công ty TNHH Thương mại – Dịch vụ Tân Hiệp Phát, doanh nghiệp hàng đầu trong ngành nước giải khát tại Việt Nam.

"Tôi đặc biệt tự hào về việc những chương trình có ý nghĩa lớn với cộng đồng doanh nghiệp và đất nước giờ đây có sự hỗ trợ và đồng hành từ doanh nghiệp tư nhân trong nước chứ không cần đến nước ngoài nữa. Tôi rất xúc động khi qua trao đổi thì đại diện Tân Hiệp Phát khẳng định những hỗ trợ của Công ty đối chương trình PCI là không điều kiện, miễn làm sao để có sản phẩm nghiên cứu tốt nhất. Đó là điều mà chúng tôi rất cảm kích." - ông Đậu Anh Tuấn bộc bạch.

Sự hợp tác giữa VCCI và Tân Hiệp Phát thể hiện tinh thần tiên phong của khu vực kinh tế tư nhân trong việc kiến tạo môi trường kinh doanh thuận lợi. Ông Nguyễn Duy Hưng, thành viên HĐQT Công ty Tân Hiệp Phát, khẳng định: "Tân Hiệp Phát tin rằng Báo cáo Kinh tế tư nhân Việt Nam thường niên sẽ đóng góp thiết thực cho sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Dữ liệu toàn diện, chính xác từ Báo cáo sẽ là một trong những nguồn tham chiếu tin cậy cho công tác hoạch định chính sách".

Ông Đậu Anh Tuấn, người phụ trách Dự án PCI nhiều năm trước dây nhấn mạnh: "Trong 20 năm vừa qua, PCI đã rất thành công trong việc tạo ra kênh tương tác hiệu quả giữa cộng đồng doanh nghiệp với chính quyền địa phương. Với chương trình Báo cáo Kinh tế tư nhân thường niên, chúng tôi vẫn duy trì và khai thác khía cạnh này, nhưng theo hướng thúc đẩy nó".

Báo cáo được định hướng sẽ phát triển toàn diện hơn trong tương lai, không chỉ là công cụ hỗ trợ chính sách mà còn là nguồn tài nguyên quý giá giúp doanh nghiệp tư nhân nắm bắt xu hướng, cơ hội kinh doanh, và nâng cao năng lực cạnh tranh.

PCI 2.0, phiên bản nâng cấp của Chỉ số PCI, được xây dựng dựa trên kinh nghiệm 20 năm triển khai khảo sát quy mô lớn (gần 10.000 doanh nghiệp tư nhân và 1.500 doanh nghiệp FDI tham gia mỗi năm). PCI 2.0 tích hợp các động lực tăng trưởng mới như chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, kinh tế xanh, và cải thiện chất lượng quản trị địa phương, phù hợp với bối cảnh Việt Nam sau sáp nhập từ 63 xuống 34 tỉnh/thành phố.

Theo dự thảo, bộ chỉ số PCI 2.0 đang được VCCI lấy ý kiến gồm 3 trụ cột.

Trụ cột 1 là nền tảng môi trường kinh doanh thuận lợi – trong đó đo lường các điều kiện cần để doanh nghiệp hoạt động an toàn, chi phí thấp, có thể dự báo được. Có thể kể tới các chỉ số thành phần như gia nhập thị trường, tiếp cận nguồn lực, chỉ số minh bạch và trách nhiệm giải trình, chi phí tuân thủ.

Trụ cột II là thúc đẩy môi trường cạnh tranh bình đẳng, thông thoáng, an toàn, đo lường các yếu tố góp phần củng cố, hỗ trợ sự phát triển của doanh nghiệp như môi trường cạnh tranh bình đẳng, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, chất lượng lao động, thiết chế pháp lý.

Trụ cột III là động lực tăng trưởng bền vững đo lường kết quả và động lực phát triển nội tại của chính khu vực kinh tế tư nhân, và đo lường vai trò kiến tạo của chính quyền trong dẫn dắt, thúc đẩy sự phát triển của kinh tế tư nhân, với 3 chỉ số thành phần động lực tăng trưởng bền vững và đổi mới, sáng tạo; quy mô, hiệu quả và đóng góp của kinh tế tư nhân, sự năng động và vai trò kiến tạo của chính quyền tỉnh.

Phương pháp thực hiện, theo nhóm nghiên cứu, vẫn sẽ kết hợp cảm nhận của doanh nghiệp với các cơ quan nhà nước kết hợp với số liệu thống kê khách quan, hướng đến mục tiêu cuối cùng, không phải là bảng xếp hạng chính quyền địa phương, mà là tạo ra một lộ trình cải cách, giúp chính quyền nhân diện điểm yếu và đề xuất các khuyến nghị chính sách đột phá, giúp các địa phương cải thiện thủ tục hành chính, qua đó tạo ra những điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp tư nhân phát triển.

Trong phát biểu tại tọa đàm Tọa đàm chuyên đề về Phương pháp Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI 2.0, bà Trịnh Thị Hương, Phó Cục trưởng Cục Phát triển kinh tế tư nhân và kinh tế tập thể (Bộ Tài chính) cho rằng, PCI 2.0 là dấu mốc trưởng thành, đổi mới mạnh mẽ, kịp thời để hỗ trợ chính sách đột phá. Còn ông Lê Duy Bình, Giám Đốc Economica Việt Nam đánh giá: "Điểm mạnh đầu tiên là nhóm nghiên cứu đã cấu trúc một cách rõ ràng hơn đối với chỉ số PCI. Thứ hai, báo cáo cũng đã đưa vào "hơi thở" thực tiễn, lồng ghép được các nội dung, các nghị quyết quan trọng trong thời gian vừa qua… Tôi cho rằng đây sẽ là những nội dung hỗ trợ rất lớn cho báo cáo tổng thể".

TS. Nguyễn Phương Bắc, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh, chia sẻ: "Việt Nam có rất nhiều các chỉ số đo lường về chất lượng quản trị địa phương, nhưng chỉ có PCI được từ nhiều bên có liên quan quan tâm sâu sắc, từ các cấp chính quyền cho đến cộng đồng doanh nghiệp, cho đến các nhà đầu tư FDI. Các doanh nghiệp, nhà đầu tư coi PCI chỉ một chỉ dẫn cho họ đến nơi môi trường đầu tư tốt".

Bên cạnh việc đề xuất tháo gỡ, giải quyết các cản trở cho doanh nghiệp, đối tác khởi xướng sáng kiến là Tân Hiệp Phát cũng đề xuất VCCI đề cập đến môi trường cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp trong Báo cáo này.

"Cạnh tranh công bằng trong thể thao làm cho các vận động viên tạo ra những thành tích cao hơn. Cạnh tranh công bằng trong kinh doanh thúc đẩy các doanh nghiệp làm ra các sản phẩm tốt hơn, hiệu quả hơn, đem lại lợi ích cho người tiêu dùng và xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh của Quốc gia" - ông Nguyễn Duy Hưng, Thành viên HĐQT Công ty Tân Hiệp Phát nêu ý kiến.

Trong thời gian tới, chương trình báo cáo Kinh tế tư nhân Việt Nam thường niên sẽ không chỉ dừng lại ở việc cung cấp dữ liệu cho chính quyền mà còn hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV), thông qua các thông tin về sức khoẻ doanh nghiệp, chất lượng quản trị, mức độ ứng dụng khoa học công nghệ… và thúc đẩy các chương trình đào tạo sau đó.

Bên cạnh các nội dung nghiên cứu, phân tích, đánh giá về chất lượng của chính sách và việc thực thi chính sách phát triển doanh nghiệp tư nhân trên thực tế, báo cáo này còn tìm ra các thực tiễn tốt, cổ vũ cho các mô hình sáng tạo, các sáng kiến để phát triển doanh nghiệp tư nhân tại các địa phương. Bên cạnh kết quả xếp hạng các tỉnh, thành phố Việt Nam về sự thuận lợi của môi trường kinh doanh cho kinh tế tư nhân, chương trình cũng hướng tới việc hỗ trợ các địa phương có được báo cáo của riêng mình về môi trường kinh doanh, về sự phát triển kinh tế tư nhân. Tuỳ theo từng năm, báo cáo kinh tế tư nhân Việt Nam sẽ có những chủ đề riêng như trình độ quản trị của doanh nghiệp, mức độ ứng dụng công nghệ số, mức độ kết nối chuỗi sản xuất toàn cầu…

Các chương trình đào tạo dựa trên dữ liệu từ báo cáo sẽ giúp DNNVV tối ưu hóa hoạt động kinh doanh, cải thiện kỹ năng quản trị, và kết nối với chuỗi cung ứng toàn cầu. Những nỗ lực này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp ở vùng sâu, vùng xa và lĩnh vực nông nghiệp.

"Không dừng lại ở các khuyến nghị về nội dung và cách thực thi chính sách, cần đồng thời xác định trách nhiệm của chính doanh nghiệp trong việc tự nâng cao năng lực nội tại của mình. Do bản năng sinh tồn và có ý chí, mục tiêu lớn, nhiều doanh nghiệp tư nhân đã vượt qua khó khăn và đã đóng góp, giữ vị thế quan trọng trong một số ngành nghề của nền kinh tế’- ông Nguyễn Duy Hưng, đại diện Tân Hiệp Phát khẳng định.

Với uy tín và năng lực của VCCI - tổ chức Quốc gia đại diện cho quyền lợi của cộng đồng doanh nghiệp, với sự thành công của VCCI thông qua chương trình đánh giá năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) trong 20 năm qua, cùng với sự hỗ trợ đắc lực của doanh nghiệp tiên phong là tập đoàn Tân Hiệp Phát, kỳ vọng rằng Báo cáo Kinh tế tư nhân Việt Nam thường niên sẽ đóng góp thiết thực cho sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân, đặc biệt là cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, để nhóm doanh nghiệp này có thêm cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh, đồng thời hình thành cho đất nước những tập đoàn đủ mạnh để dẫn dắt chuỗi cung ứng trong nước và vươn ra thế giới, hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Việt Nam hùng mạnh, tự lực, tự cường, trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.