'Báo cáo chính trị Đại hội 14 vượt qua tư duy nhiệm kỳ'

Dự thảo các Văn kiện Đại hội 14 đang được lấy ý kiến đảng viên và nhân dân, trong đó lần đầu tiên 4 báo cáo được tích hợp thành một Báo cáo chính trị duy nhất. VnExpress phỏng vấn PGS.TS Lê Văn Cường, Phó viện trưởng Viện Xây dựng Đảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, về những điểm mới nổi bật của dự thảo.

- Thưa ông, dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội 14 được soạn thảo trong bối cảnh thế giới và khu vực nhiều biến động. Bối cảnh đó tác động như thế nào đến tư duy và cấu trúc của văn kiện lần này?

- Dự thảo được xây dựng trong thời điểm thế giới biến động nhanh, phức tạp, nhiều yếu tố bất định. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là trí tuệ nhân tạo, đang làm thay đổi sâu sắc mô hình phát triển. Các vấn đề an ninh phi truyền thống, xung đột thương mại, điều chỉnh chính sách của các nước lớn khiến kinh tế toàn cầu suy giảm, cạnh tranh chiến lược gia tăng.

Khu vực châu Á - Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, trong đó có Đông Nam Á, vẫn là động lực tăng trưởng của kinh tế thế giới nhưng cũng đối mặt nhiều thách thức mới. Trong nước, sau 40 năm đổi mới, Việt Nam đã có cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế cao hơn, song vẫn chịu tác động bất lợi từ bên ngoài và phải xử lý những hạn chế nội tại kéo dài.

Các động lực tăng trưởng truyền thống như khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ đã tới hạn, trong khi những yếu tố mới như khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế xanh, chuyển đổi số mới đang hình thành. Trong bối cảnh ấy, Đảng cần một chiến lược đủ dài hơi và tầm nhìn vượt nhiệm kỳ để dẫn dắt đất nước hướng tới mục tiêu đến giữa thế kỷ 21 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Đó cũng là lý do dự thảo Báo cáo chính trị được viết ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện - khác hẳn cách viết dài và nặng phân tích ở các kỳ trước.

- Việc lần đầu tích hợp 4 báo cáo lớn thành một Báo cáo chính trị duy nhất cho thấy sự thay đổi mạnh mẽ trong cách chuẩn bị văn kiện Đại hội. Đây là sự đổi mới kỹ thuật hay chuyển biến về tư duy lãnh đạo?

- Theo tôi, đây là bước đột phá cả về kỹ thuật soạn thảo lẫn tư duy chỉ đạo. Trước đây, mỗi kỳ Đại hội có ba báo cáo riêng, gồm Báo cáo chính trị là trung tâm và các Báo cáo kinh tế - xã hội, Báo cáo xây dựng Đảng. Nhiệm kỳ này có thêm Báo cáo tổng kết 40 năm đổi mới. Khi tách biệt, số liệu và đánh giá giữa các báo cáo có thể không đồng bộ, thậm chí khác biệt về cách tiếp cận, dẫn đến khó triển khai thống nhất.

Thực hiện chỉ đạo của lãnh đạo Đảng, các cơ quan đã nghiên cứu, tích hợp toàn bộ 4 báo cáo nói trên thành một Báo cáo chính trị duy nhất. Nhờ đó, các quan điểm, định hướng, giải pháp được thống nhất trong cùng một hệ tư tưởng xuyên suốt.

Điểm đặc biệt là Báo cáo chính trị lần này được viết rất ngắn gọn - chỉ mấy chục trang, trong khi ở Đại hội 13, tổng các văn kiện dài gần 600 trang. Việc rút gọn này không phải giản lược nội dung mà là kết tinh tư duy, hướng tới cách viết "ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện".

Báo cáo không chỉ dành cho cán bộ cấp cao mà bất kỳ đảng viên hay người dân bình thường nào cũng có thể đọc, nắm bắt và vận dụng. Nhờ đó, chủ trương, đường lối của Đảng sẽ đi nhanh hơn vào cuộc sống.

Đơn cử, việc xác định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế nếu tách trong nhiều báo cáo khác nhau thì khó thể chế hóa kịp thời. Nay, khi được nêu trong một báo cáo thống nhất, việc cụ thể hóa chính sách sẽ thuận lợi và đồng bộ hơn.

- Trong các điểm đổi mới của dự thảo, theo ông đâu là nội dung mang tính đột phá nhất?

- Điều tôi tâm đắc nhất là Báo cáo đã vượt qua tư duy nhiệm kỳ. Nếu trước đây văn kiện thường tập trung vào mục tiêu 5 năm, thì lần này tầm nhìn kéo dài đến giữa thế kỷ, với lộ trình rõ ràng, liên tục. Các chỉ tiêu đều được lượng hóa cụ thể, có thể giám sát được - như mục tiêu duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số từ năm 2026 để thoát bẫy thu nhập trung bình.

Bên cạnh đó, Báo cáo cũng thể hiện tinh thần "ý Đảng hợp lòng dân". Tất cả mục tiêu, phương hướng đều hướng đến hạnh phúc của nhân dân, huy động sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đảng lấy dân làm gốc, lấy lợi ích nhân dân làm mục tiêu phấn đấu.

Lần đầu tiên, Đảng khẳng định cùng với chủ nghĩa Mác - Lê nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, lý luận về đường lối đổi mới của Việt Nam là nền tảng tư tưởng cho mọi hành động. Đây là bước phát triển mới trong tư duy lý luận, khẳng định vai trò sáng tạo của Việt Nam trong phong trào cách mạng thế giới.

Báo cáo cũng đề cập cụ thể hơn những vấn đề rất mới, như xác lập mối quan hệ Nhà nước - thị trường - xã hội trong phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; phát triển kinh tế tự chủ gắn với hội nhập quốc tế; coi giáo dục là quốc sách hàng đầu với mục tiêu đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai, để người Việt có thể làm việc trong môi trường toàn cầu.

Điểm mới nữa là việc lấy ý kiến nhân dân thông qua ứng dụng VNeID - cách làm lần đầu áp dụng, giúp mọi người dân dễ dàng góp ý cho Văn kiện. Đó là minh chứng rõ ràng cho tinh thần cầu thị, lắng nghe và đổi mới trong phương thức lãnh đạo của Đảng.

- Mục tiêu tăng trưởng hai con số từ năm 2026 được đánh giá là rất cao. Theo ông, tính khả thi và thông điệp của mục tiêu này là gì?

- Đúng là mục tiêu đầy thách thức, nhưng không phải không khả thi. Sau 40 năm đổi mới, Việt Nam có đủ tiềm lực, cơ sở và kinh nghiệm để bứt phá. Thực tế đã có địa phương duy trì mức tăng trưởng hai con số liên tục nhiều năm liền. Nếu toàn quốc cùng nỗ lực, điều này hoàn toàn có thể đạt được.

Quan trọng hơn, Báo cáo không chỉ nói về tốc độ tăng trưởng mà nhấn mạnh đổi mới mô hình tăng trưởng - chuyển từ chiều rộng sang chiều sâu, lấy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số làm động lực chính. Đây không chỉ là hướng đi đúng mà là con đường duy nhất để Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình.

Thực tiễn thế giới cho thấy, quốc gia nào nắm bắt được xu thế công nghệ đều bứt phá ngoạn mục. Tôi tin rằng với những định hướng được xác lập, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư sẽ là thời cơ để Việt Nam vươn lên thành nước phát triển.

- Ông kỳ vọng gì ở quá trình xin ý kiến và hoàn thiện Báo cáo chính trị lần này?

- Tôi đồng tình với nhận định trong dự thảo rằng thể chế là điểm nghẽn lớn nhất hiện nay. Do đó các cơ quan cần tổng rà soát các văn bản quy phạm pháp luật và quy định của Đảng, loại bỏ những văn bản chồng chéo, mâu thuẫn, bổ sung phần còn thiếu để hệ thống đồng bộ, thống nhất.

Tôi cũng mong các văn bản của Đảng và pháp luật sau này được viết ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu - đúng tinh thần "ngắn, súc tích, khả thi" của Báo cáo chính trị lần này. Tránh tình trạng như người dân ví "trên rải thảm, dưới rải đinh" - nghĩa là chủ trương thì thông thoáng nhưng quy định thực thi lại rối rắm, chồng chéo.

Cuối cùng, tôi mong mỗi cán bộ, đảng viên và người dân đọc kỹ, góp ý trách nhiệm, vì đây không chỉ là định hướng phát triển mà còn là lời cam kết của Đảng với nhân dân về một Việt Nam hùng cường, hạnh phúc vào giữa thế kỷ 21.

Vũ Tuân