Bài toán nan giải cho hòa bình Gaza

Vấn đề giải giáp lực lượng quân sự Hamas cũng như việc triển khai một lực lượng quốc tế, hoặc xây dựng bộ máy quản lý Gaza tiếp tục đặt ra nhiều thách thức cho hòa bình của vùng đất này.

Hôm qua 19.10, quân đội Israel đã phát động một cuộc tấn công vào Dải Gaza. Cùng ngày, AP dẫn thông báo từ Bộ Ngoại giao Mỹ cho hay có "các báo cáo đáng tin cậy" rằng lực lượng Hamas có thể vi phạm lệnh ngừng bắn bằng một cuộc tấn công vào thường dân Palestine ở Gaza. Trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố "nếu Hamas tiếp tục giết người ở Gaza" thì Washington sẽ đưa người vào Gaza để tiêu diệt lực lượng này.

Trong một diễn biến liên quan, trả lời phỏng vấn Reuters ngày 17.10, thành viên Bộ Chính trị Hamas Mohammed Nazzal cho biết lực lượng này dự định duy trì kiểm soát an ninh ở Gaza trong một giai đoạn tạm thời. Không những vậy, ông nói thêm ông không thể cam kết giải giáp lực lượng Hamas, đồng thời lên tiếng bảo vệ việc Hamas hành quyết một số người ở Dải Gaza sau khi có lệnh ngừng bắn. Ông Nazzal tuyên bố luôn có "các biện pháp đặc biệt" trong chiến tranh và những người bị hành quyết là tội phạm giết người.

Từ tương lai Hamas

Các diễn biến trên làm dấy lên lo ngại về triển vọng hòa bình cho Dải Gaza. Trong phân tích gửi đến Thanh Niên, Eurasia Group (Mỹ), tổ chức tư vấn và nghiên cứu rủi ro chính trị hàng đầu thế giới, đánh giá: Việc duy trì hòa bình sẽ đòi hỏi sự kết hợp của nhiều yếu tố: Hamas thực sự giải giáp vũ khí; một lực lượng an ninh tương tác hiệu quả, rất có thể được huy động từ thế giới Ả Rập; một chính phủ Palestine dân sự, kỹ trị và sự xuất hiện của một kế hoạch quản trị dài hạn rõ ràng hơn cho Gaza. Tất cả những điều này ẩn chứa không ít câu hỏi.

Chiến tranh đã làm suy yếu ban lãnh đạo và cơ sở hạ tầng của Hamas. Trong khi đó, các lực lượng dân quân và các phe phái đối địch đang cố gắng lấp đầy khoảng trống quyền lực. Nhưng Hamas đang tái khẳng định quyền kiểm soát, "triển khai hàng nghìn nhân viên an ninh, đặc biệt là ở các khu vực trọng điểm như TP.Gaza, nhằm duy trì an ninh và củng cố quyền lực", theo TS Reham Owda, một chuyên gia về chính trị Palestine.

Hamas cũng đã bắt đầu hành quyết các đối thủ để củng cố quyền lực trên dải đất này. Trong số những người thiệt mạng có các thành viên của gia tộc Doghmosh hùng mạnh, vốn từ lâu đã bất đồng quan điểm với Hamas. Theo tờ The New York Times, chỉ trong tuần qua, ít nhất 10 thành viên lực lượng an ninh của Hamas và khoảng 20 chiến binh từ các nhóm Palestine đối địch đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ đẫm máu.

Liệu Hamas có giải giáp vũ khí? Bất chấp áp lực của Mỹ và Israel, nhóm này vẫn tỏ ra ngần ngại giải giáp vũ khí, lo ngại rằng điều đó đồng nghĩa với việc tự sát về mặt chính trị. Thay vào đó, Hamas có thể hướng đến việc giải trừ vũ khí một phần: từ bỏ tên lửa hạng nặng và đường hầm, đồng thời phát triển lực lượng an ninh nội bộ thành lực lượng cảnh sát. Nhưng đối với Israel, với việc Hamas liên tục kêu gọi phá hủy nhà nước của họ, việc để lực lượng này giữ lại vũ khí là điều không thể.

Làm sao ổn định Gaza?

Bên cạnh đó, lực lượng an ninh quốc tế sẽ như thế nào? Một trụ cột cốt lõi trong kế hoạch ngừng bắn của Tổng thống Mỹ Donald Trump là việc thành lập một lực lượng an ninh quốc tế để ổn định Gaza trong thời gian chuyển tiếp. TS Reham Owda cho rằng nếu không có lực lượng này, xung đột sẽ tiếp diễn trên 2 mặt trận: "một cuộc chiến giữa Hamas và quân đội Israel, và một cuộc chiến nội bộ giữa Hamas và các nhóm dân quân gia tộc Palestine". Tuy nhiên, bà Owda cảnh báo rằng quân đội quốc tế sẽ chỉ được người dân Gaza chấp nhận nếu họ đến từ các quốc gia Ả Rập và Hồi giáo. "Các phe phái Palestine sẽ không chấp nhận lực lượng từ các nước phương Tây và có thể xung đột với họ", vị chuyên gia nhận định.

Thế nhưng đến nay, chưa có quốc gia nào cam kết chắc chắn sẽ cung cấp nhân sự cho lực lượng trên. Washington đã tuyên bố sẽ không có quân đội Mỹ nào ở bên trong Gaza.

Trong khi đó, Israel lo ngại về một lực lượng ổn định quốc tế tại Gaza, điều này sẽ hạn chế quyền tự do hành động quân sự của họ - một nguyên tắc cốt lõi trong học thuyết an ninh hiện nay của Tel Aviv - và có thể tạo tiền lệ cho các thỏa thuận tương tự ở Bờ Tây.

Liệu có thể thành lập một chính phủ kỹ trị? Thỏa thuận ngừng bắn gần đây kêu gọi một chính quyền Palestine "kỹ trị" điều hành Gaza cho đến khi có thể tổ chức bầu cử. Kế hoạch này, được Mỹ và Ai Cập ủng hộ, sẽ thành lập một ủy ban gồm các chuyên gia phi đảng phái - lãnh đạo doanh nghiệp, bác sĩ, kỹ sư - để quản lý các công việc hằng ngày. Ủy ban này chịu sự giám sát của một hội đồng quốc tế do cựu Thủ tướng Anh Tony Blair dự kiến lãnh đạo.

Về giải pháp này, bà Owda đánh giá: "Nếu không có lực lượng quốc tế, những thành viên trong ủy ban trên sẽ phải đối mặt với những thách thức an ninh đáng kể và thiếu năng lực quản lý Dải Gaza, vì không chính phủ quốc gia nào có thể hoạt động hiệu quả nếu không có sự ổn định an ninh".

Về lâu dài, liệu chính quyền Palestine có thể trở lại? Câu trả lời là có thể, nhưng thực tế chính quyền Palestine không có sự ủng hộ của số đông. Cuộc thăm dò do Trung tâm Nghiên cứu chính sách và khảo sát Palestine thực hiện vào tháng 5.2025 cho thấy tỷ lệ ủng hộ cho Tổng thống Mahmoud Abbas của chính quyền Palestine tổng thể chỉ ở mức 19%, mặc dù tỷ lệ này ở Gaza cao hơn một chút, ở mức 29%.

Mặc dù vậy, bà Gina Abercrombie-Winstanley, chuyên gia Trung Đông của Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định: "Chính quyền Palestine vẫn có uy tín với tư cách là một cơ quan quản lý và là nơi tốt nhất để thu hút sự ủng hộ rộng rãi của người dân Gaza". Vị chuyên gia này cho rằng bầu cử là chìa khóa để xây dựng lòng tin và duy trì uy tín của Chính quyền Palestine.

Rõ ràng, lệnh ngừng bắn chỉ là bước khởi đầu và tương lai của Gaza có hòa bình để tái thiết hay không thì vẫn còn nhiều vấn đề cần được giải quyết.