Bài toán chính sách và an sinh đô thị - Thách thức lực hút lao động nhập cư, Kỳ 7

Người lao động rời đi, doanh nghiệp thiếu nhân lực, chủ trọ lao đao. “Lực hút” nhập cư từng làm nên một TP.HCM năng động đang suy yếu khi chi phí leo thang và nhu cầu kỹ năng thay đổi nhanh chóng. Giữ chân người lao động không thể chỉ trông vào lương; câu trả lời nằm ở chính sách, phúc lợi, và một tầm nhìn dài hạn.

Người lao động rời đi, doanh nghiệp thiếu nhân lực, chủ trọ lao đao. “Lực hút” nhập cư từng làm nên một TP.HCM năng động đang dần suy yếu khi chi phí sinh hoạt leo thang và nhu cầu kỹ năng thay đổi nhanh chóng. Giữ chân người lao động không thể chỉ trông vào lương; câu trả lời nằm ở chính sách, phúc lợi và một tầm nhìn dài hạn cho đô thị hơn 10 triệu dân này.

Từ năm 2015 đến 2021, trung bình mỗi năm TP.HCM đón thêm khoảng 170.000–180.000 người nhập cư. Có năm, tốc độ tăng dân số do nhập cư còn gấp đôi so với tăng tự nhiên. Thế nhưng đến năm 2023, con số này chỉ còn hơn 65.000 người – giảm gần ba lần. Không ít công nhân đã rời thành phố, những dãy trọ từng sáng đèn thâu đêm giờ vắng lặng. 

Trong khi đó, doanh nghiệp lại đau đầu vì thiếu nhân lực, còn TP.HCM đứng trước câu hỏi: làm sao để giữ người ở lại?

Theo ông Phạm Thành Nhân, Phó Giám đốc Sở Nội vụ TP.HCM, việc lao động nhập cư vào thành phố giảm là xu hướng tất yếu, phản ánh sự phát triển đồng đều hơn về kinh tế – xã hội trên cả nước. Tuy nhiên, xu hướng này mang đến cả thách thức lẫn cơ hội. 

“Thách thức trước mắt là sự thiếu hụt lao động phổ thông ở một số ngành như dệt may, da giày, buộc doanh nghiệp phải tăng chi phí để giữ chân nhân lực. Nhưng về lâu dài, thành phố sẽ giảm được áp lực lên hạ tầng xã hội, giao thông, y tế, giáo dục, đồng thời tạo động lực để doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ hiện đại, nâng cao năng suất”, ông Nhân nhận định.

Trước thực tế này, TP.HCM nhìn nhận sự dịch chuyển lao động không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để cân bằng phát triển vùng. Ông Phạm Thành Nhân cho biết, thành phố đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để đồng hành cùng doanh nghiệp. 

Cụ thể, TP.HCM đã và đang kết nối lao động liên vùng, phối hợp thường xuyên với các tỉnh lân cận để tổ chức các sàn giao dịch việc làm; đối thoại định kỳ với các hiệp hội và doanh nghiệp nhằm tháo gỡ khó khăn; đồng thời triển khai Chiến lược lao động – việc làm giai đoạn 2023–2025, tầm nhìn đến năm 2030, hướng đến mục tiêu ổn định và phát triển thị trường lao động bền vững. Song song đó, thành phố cũng chuẩn bị cho một sự chuyển dịch lớn: từ lao động phổ thông sang lao động có kỹ năng, từ ngành thâm dụng lao động sang công nghệ cao và kinh tế số.

Theo chị Nguyễn Hoàng Ánh Nhi, chuyên viên đối ngoại JobsGo, cùng với việc mở rộng các khu công nghiệp tại Đồng Nai và Bình Dương (cũ, nay đã sáp nhập về TP.HCM), người lao động nhập cư đang có xu hướng chuyển dịch ra vùng ven nhiều hơn. “Tuy nhiên, TP.HCM vẫn là trung tâm của các ngành dịch vụ và công nghệ. Lao động muốn trụ vững thì phải trau dồi kỹ năng về chuyển đổi số, AI, để thích ứng và cạnh tranh tốt hơn”, chị Nhi chia sẻ.

Ngày nay, người lao động không chỉ đi tìm việc, mà còn tìm nơi có phúc lợi xã hội tốt – trường học cho con, dịch vụ y tế đầy đủ, và chỗ ở không quá đắt đỏ. Thế nhưng, nhiều người nhập cư vẫn nằm ngoài lưới an sinh chỉ vì không đăng ký tạm trú. Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đời sống Xã hội (Social Life), đây là một trong những thách thức lớn khi xây dựng chính sách an sinh đô thị. 

Ông cho biết, trong nhiều nghiên cứu, việc người lao động đăng ký tạm trú ổn định giúp địa phương quản lý dân cư hiệu quả và đảm bảo quyền lợi chính đáng của họ. Tuy nhiên, “nhiều người lao động nhập cư vẫn có thói quen ngại giấy tờ, ngại thủ tục hộ tịch, khiến họ tự loại mình ra khỏi các chính sách hỗ trợ. Khi dữ liệu dân cư không đầy đủ, chính quyền địa phương rất khó xây dựng chính sách phù hợp”, ông Lộc nói.

MỜI XEM LẠI KỲ 6: Lương không đủ, giữ chân công nhân bằng gì?

Người lao động rời đi, chủ trọ lao đao, doanh nghiệp đau đầu với bài toán thiếu nhân lực. Nhưng giữ chân họ đâu chỉ nằm ở mức lương. Câu hỏi lớn hơn: làm sao để TP.HCM tiếp tục là nơi đáng sống và đáng gắn bó với lao động nhập cư?

TP.HCM từng được xem là nơi “cứ đi là có việc”. Nhưng vài năm trở lại đây, bài toán giữ chân lao động đã trở thành thách thức lớn. Doanh nghiệp khan hiếm nhân lực, nhất là những ngành thâm dụng lao động. Ngược lại, người lao động thì thấy chi phí ngày càng đắt đỏ, trong khi lương lại tăng quá chậm. Giờ đây, công nhân không chỉ hỏi ‘có việc không’, mà hỏi ‘việc đó có nuôi nổi gia đình không?