Bài đọc đề tiếng Anh gây tranh cãi: Độ khó vượt chuẩn như thế nào?

(Dân trí) - Đề thi dù cần đảm bảo tính phân hóa cũng không nên quá rời xa mô tả về khung năng lực cần đạt được trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã công bố.

Bài thi THPT Việt Nam môn tiếng Anh tương đồng với các bài thi tiêu chuẩn của Hoa Kỳ

Trước nhiều ý kiến nhận định về đề thi tốt nghiệp THPT 2025 môn tiếng Anh, tôi đã sử dụng ChatGPT để so sánh chi tiết bài thi này với bài thi năm học lớp 12 của tiểu bang Georgia (Hoa Kỳ) cũng như phần viết của bài thi SAT, đặt trong bối cảnh học sinh Việt Nam là học sinh ESOL - học và thi tiếng Anh như ngoại ngữ chứ không phải ngôn ngữ thứ nhất/tiếng mẹ đẻ. 

Kết quả cho ra nhiều thông tin đáng để suy nghĩ. 

Bài thi THPT Việt Nam khá tương đồng với các bài thi tiêu chuẩn của Hoa Kỳ về dạng bài và trọng tâm đánh giá, nhưng thiếu phần viết luận/viết phản hồi như trong bài thi của học sinh lớp 12 tiểu bang Georgia, đồng thời tập trung mạnh vào điền từ, từ vựng, sắp xếp logic hơn là phản biện cá nhân như trong SAT.

Với học sinh Việt Nam, bài thi này là một bước đệm hợp lý nếu định tham gia kỳ thi SAT/ACT nhưng cần bổ sung kỹ năng viết học thuật và phân tích lập luận.

Để đánh giá độ khó của đề thi tiếng Anh, chúng ta cần có ý kiến của chuyên gia về đo lường về kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, dưới góc nhìn của người giảng dạy tiếng Anh như một ngoại ngữ, đề thi tốt nghiệp THPT 2025 có những thay đổi tích cực nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cho cả người dạy và người học.

Chỉ số độ khó bài đọc của đề thi tiếng Anh tương đương bậc sau đại học

Để hiểu được những thay đổi trong đề thi năm nay, nhà trường, giáo viên, học sinh và phụ huynh cần hiểu một số thay đổi quan trọng giữa chương trình phổ thông trước đây và chương trình đổi mới 2018.

Trong khung chương trình tổng thể được Bộ GD&ĐT ban hành, chương trình giáo dục phổ thông môn tiếng Anh năm 2018 là một trong những bước cải tiến quan trọng nhằm chuyển đổi từ tiếp cận kiến thức sang phát triển năng lực. 

Với định hướng này, chương trình chú trọng xây dựng năng lực giao tiếp tiếng Anh toàn diện cho học sinh, đồng thời góp phần phát triển các phẩm chất và năng lực cốt lõi của người học trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Mục tiêu cơ bản của chương trình tiếng Anh ở cấp THPT nhằm giúp các em đạt được các yêu cầu quy định trong khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam (ban hành theo Thông tư số 01/2014/TT-BGDĐT ngày 24 tháng 01 năm 2014 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo), cụ thể là học sinh kết thúc cấp THPT đạt Bậc 3.

Việc kiểm tra, đánh giá môn tiếng Anh trong chương trình giáo dục phổ thông nhằm đánh giá mức độ đạt được các yêu cầu cần đạt về năng lực giao tiếp ngoại ngữ, bao gồm các kỹ năng: nghe, nói, đọc, viết và sử dụng ngôn ngữ. Mục tiêu không chỉ là kiểm tra kiến thức mà còn hỗ trợ giáo viên điều chỉnh hoạt động dạy học và giúp học sinh học tập hiệu quả hơn. 

Với những mục tiêu trên, đề thi tốt nghiệp THPT 2025 môn tiếng Anh đã kiểm tra được một số kiến thức, kỹ năng như sau:

Về kiến thức ngôn ngữ: Từ vựng, ngữ pháp theo mô tả của trình độ bậc 3 của khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc của Việt Nam.

Về kỹ năng Đọc hiểu: Thể loại vẫn là những đề tài quen thuộc trong danh mục của chương trình khung cũng như trong các bộ sách giáo khoa. Các câu hỏi đa dạng, đánh giá từ kỹ năng đơn giản đến cao cấp hơn, đòi hỏi học sinh phải hiểu bài đọc để trả lời được.

Ví dụ, các câu hỏi tập trung đánh giá khả năng xác định thông tin cụ thể, hiểu ý chính và mục đích của người viết, hiểu cấu trúc văn bản, diễn giải và suy luận, nghĩa của từ và cụm từ trong ngữ cảnh, tổng hợp thông tin…

Bài sắp xếp hội thoại đánh giá kỹ năng liên quan đến đọc hiểu và tư duy ngôn ngữ ở cấp độ diễn ngôn (discourse-level), ví dụ: nhận biết sự liên kết logic giữa các câu (nguyên nhân - hệ quả…); nhận diện chức năng ngôn ngữ (hiểu mục đích của từng câu trong hội thoại: chào hỏi, từ chối, đề nghị, cảm ơn…); nắm được quy tắc giao tiếp và lượt đối đáp (turn-taking); hiểu ngữ cảnh và ngụ ý (pragmatics); nhận biết dấu hiệu thời gian và trình tự (sequencing markers)...

Tuy bài thi giấy chưa thể đánh giá được toàn diện các kiến thức, kỹ năng như mục tiêu chương trình đề ra, nhưng so với cấu trúc bài thi trước đây, bài thi lần này đã thể hiện những nỗ lực cải tiến rõ rệt.

Đa số kiến thức ngôn ngữ và các kỹ năng được đánh giá lần này hoàn toàn nhất quán với các bộ sách giáo khoa được thông qua để các trường lựa chọn sử dụng, ví dụ cuốn Global success.

Tuy nhiên, điều gây sốc nhất của đề thi ngày 27/6 đối với cả học sinh và giáo viên chính là mức độ “khó nhằn” của bài đọc.

Chúng ta cũng cần nhìn nhận toàn diện hơn khi đánh giá độ khó của một bài kiểm tra đọc hiểu. Thông thường, các tiêu chí đánh giá sẽ bao gồm: Mức độ dễ/khó của văn bản đọc (Text difficulty); mức độ khó của câu hỏi đọc hiểu (Question difficulty); mức độ phù hợp với cấp độ người học.

So sánh bài đọc của đề minh họa và bài đọc gây nhiều tranh cãi của đề thi ngày 27/6 bằng web thang đo https://textinspector.com, ở tiêu chí độ khó của bài đọc, kết quả cho thấy chỉ số độ khó của bài đọc trong đề minh họa tương đương bậc đại học, còn bài đọc của đề thi chính thức tương đương bậc sau đại học.

Các chỉ số khác cũng cho thấy bài đọc khó nhất của đề minh họa vẫn dễ hơn nhiều so với bài thi ngày 27/6, và dường như cả hai bài đọc đều vượt quá cấp độ 3 như Bộ GD&ĐT đã đưa ra trong mục tiêu chương trình đổi mới dành cho cấp THPT.

Xem chi tiết bảng đánh giá đề thi minh họa và đề thi chính thức môn tiếng Anh kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 tại đây.

Bộ GD&ĐT có thể điều chỉnh hàng năm để đề thi đạt chuẩn, nhưng học sinh chỉ có một cơ hội trong đời

Trước khi đi đến kết luận, chúng ta cần lưu ý những vấn đề như sau:

Thứ nhất, đây là kỳ thi tốt nghiệp nhưng nhiều trường đại học sử dụng kết quả này để xét tuyển đầu vào, vì vậy bài thi cần có tính phân hóa tốt.

Thứ hai, môn tiếng Anh trở thành môn tự chọn, thay vì bắt buộc. Nói cách khác, những học sinh học tốt, tự tin với môn tiếng Anh mới chọn thi, vì vậy bài thi này không dành cho học sinh đại trà như trước đây.

Thứ ba, chương trình giáo dục phổ thông 2018 có thể nói “tham vọng” hơn rất nhiều so với chương trình trước đây. Nếu phân tích kỹ các bộ sách giáo khoa chúng ta có thể thấy điều đó tương đối rõ ràng.

Thứ tư, giảng viên giảng dạy những năm gần đây cần đạt chuẩn chứng chỉ ngoại ngữ và tham gia nhiều khóa bồi dưỡng, đào tạo giáo viên.

Thứ năm, học sinh có thể tiếp cận dễ dàng hơn với các nguồn học liệu và giáo viên nhờ có internet cũng như các công cụ học online.

Thứ sáu, nhiều trường đại học yêu cầu sinh viên phải đạt cấp độ 4 / B2 mới có thể tốt nghiệp đại học.

Tuy nhiên, chúng ta cũng cần nhìn vào thực tế rằng, việc chuyển đổi phương pháp giảng dạy từ tập trung vào kiến thức sang kỹ năng, cũng như thích ứng với chương trình mới không thể tính bằng ngày, bằng tháng. Việc này đôi khi tiêu tốn nhiều tiền bạc để đào tạo và nhiều năm để có một đội ngũ giáo viên thực sự vững chuyên môn và hiểu bản chất của chương trình mới.

Chúng ta cũng không thể phủ nhận sự chênh lệch vùng, miền trong việc tiếp cận nguồn lực học tập.

Bên cạnh đó, một số trường đại học chấp nhận xét tuyển tổ hợp có tiếng Anh nhưng do đặc thù chuyên ngành mức độ đầu vào chỉ cần B1 thay vì B2 hay C1.

Với những phân tích như trên, bài thi này sẽ làm hài lòng các trường đại học chuyên ngữ (sử dụng tiếng Anh để giảng dạy) mà dùng điểm tốt nghiệp để xét tuyển. 

Tuy nhiên, bài thi tốt nghiệp ngoài mục đích để xét tuyển vào đại học thì mục đích đầu tiên và quan trọng nhất là để đánh giá cả quá trình học của học sinh sau 3 năm học cấp THPT. Bài thi phản ánh kết quả học tập theo chương trình tại trường học cũng như hiệu quả trong đào tạo giảng dạy của giáo viên cũng như các bên liên quan. 

Vì vậy bài thi, dù cần đảm bảo tính phân hóa, cũng không nên quá rời xa mô tả về khung năng lực cần đạt được trong chương trình khung 2018 đã công bố.

Việc này đòi hỏi ma trận đề thi, bản đặc tả câu hỏi, quá trình thử nghiệm phải thực sự chính xác. Bộ GD&ĐT có thể điều chỉnh hàng năm để đề thi đạt chuẩn, nhưng các em học sinh chỉ có một cơ hội trong đời. 

Có lẽ đề thi năm nay sẽ khiến nhiều giáo viên tiếng Anh lo lắng, trong khi học sinh lớp 11-12 năm tới sẽ cân nhắc lại việc chọn tiếng Anh làm môn thi tốt nghiệp.

Đâu đó sẽ có ý kiến “học một đằng, thi một nẻo”. Điều này có thể ảnh hưởng đến động lực học tiếng Anh của nhiều học sinh. Dù số lượng học sinh chọn thi tiếng Anh có thể giảm trong ngắn hạn nhưng về lâu dài điều này có thể ảnh hưởng đến chính sách các trường học có thể sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai, phục vụ dạy và học các môn học khác và giao tiếp trong nhà trường (mục tiêu đến 2045). 

Đề thi với mức độ khó như vậy cũng sẽ làm gia tăng khoảng cách về trình độ tiếng Anh giữa các vùng miền - điều mà Đề án Ngoại ngữ Quốc gia trước đây, hay Bộ GD&ĐT hiện tại luôn tìm cách để giải quyết.

Tác giả bài viết: Thạc sỹ Giáo dục chuyên ngành tiếng Anh Đinh Thu Hồng -

Tiểu bang Georgia, Hoa Kỳ