AI thu hẹp cơ hội việc làm của các cử nhân

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là ChatGPT, từ năm 2022 đang làm thay đổi cơ bản thị trường lao động, khiến sinh viên mới tốt nghiệp phải đối mặt với những thách thức chưa từng có khi tìm kiếm việc làm.

Các nghiên cứu gần đây cho thấy thực tế đáng lo ngại: tỉ lệ sinh viên mới ra trường tìm được công việc yêu cầu bằng cử nhân đang giảm mạnh kể từ năm 2020. Điều đặc biệt nghiêm trọng là xu hướng này không chỉ xảy ra ở một vài ngành mà lan rộng khắp mọi lĩnh vực, từ công nghệ thông tin đến tài chính, từ kỹ thuật đến kiểm toán.

Ai bị ảnh hưởng nặng nhất?

Theo Viện Burning Glass, tình trạng khó khăn trong việc tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đã trở thành xu hướng rõ rệt. Thậm chí tỉ lệ thất nghiệp của nhóm này hiện đang tăng nhanh hơn cả những thanh niên chỉ có bằng trung học hoặc cao đẳng nghề.

Ông Matt Sigelman, chủ tịch Viện Burning Glass, chỉ ra rằng sinh viên mới ra trường ở các lĩnh vực công nghệ thông tin, tài chính, bảo hiểm và kỹ thuật bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất. Nguyên nhân chính là các nhà tuyển dụng nhận thấy AI có thể thay thế họ một cách hiệu quả hơn mà chưa gặp phải tác hại rõ rệt nào.

Số liệu từ trang web tìm việc làm Adzuna (Anh) cho thấy cơ hội việc làm cấp thấp cho sinh viên mới ra trường trong lĩnh vực tài chính đã giảm 50%, trong khi lĩnh vực công nghệ thông tin giảm tới 54,8%. Các công ty kiểm toán hàng đầu thế giới như Deloitte đã cắt giảm 18% và EY giảm 11% số lượng tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp.

Tình hình ở ngành công nghệ còn nghiêm trọng hơn. Báo cáo mới nhất của tập đoàn đầu tư mạo hiểm SignalFire (Mỹ) cho biết số lượng tuyển dụng nhân viên cấp thấp tại các tập đoàn công nghệ lớn đã giảm hơn 50% so với thời điểm trước đại dịch COVID-19. Tại những tập đoàn này, sinh viên mới tốt nghiệp chỉ chiếm khoảng 7% số nhân viên được tuyển dụng, giảm 25% so với năm 2023 và hơn 50% so với năm 2019.

Đặc biệt tỉ lệ sinh viên mới tốt nghiệp ngành khoa học máy tính được nhận vào nhóm Magnificent Seven (gồm Alphabet, Amazon, Apple, Meta, Microsoft, Nvidia và Tesla) cũng giảm hơn một nửa kể từ 2022. Theo Business Insider, các công ty khởi nghiệp cũng có xu hướng tương tự khi sinh viên mới tốt nghiệp chỉ chiếm dưới 6% số nhân viên được tuyển, giảm 11% so với năm 2023 và hơn 30% so với năm 2019.

Nghịch lý kinh nghiệm

Theo tờ Wall Street Journal, mối quan hệ giữa doanh nghiệp và sinh viên mới tốt nghiệp từ trước đến nay luôn dựa trên một "giao ước bất thành văn". Sinh viên mang đến sức trẻ, nhiệt huyết và sẵn sàng làm việc chăm chỉ với mức lương thấp, trong khi doanh nghiệp sẽ đào tạo và trao cơ hội để họ tích lũy kinh nghiệm.

AI hiện tại đã có khả năng xử lý hầu hết công việc cấp thấp, giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí thay vì phải trả lương và đào tạo một "tờ giấy trắng". Để được tuyển dụng, sinh viên mới ra trường giờ đây cần đáp ứng những công việc mà AI chưa thay thế được và phải chứng minh giá trị bản thân. 

Tình trạng này tạo ra "nghịch lý kinh nghiệm" khi các công ty yêu cầu nhân sự trẻ phải có kinh nghiệm từ trước, trong khi các ứng viên mới ra trường lại chật vật tích lũy kinh nghiệm nếu không được trao cơ hội. Nhiều nhà quản lý đồng tình với việc thà sử dụng AI còn hơn tuyển và đào tạo một nhân viên gen Z.

Giới phân tích nhận định việc AI thay thế nhiều vị trí cấp thấp không chỉ là thay đổi về kinh tế hay tối ưu hóa chi phí, mà còn là chuyển biến văn hóa. Nếu trước đây Thung lũng Silicon ca ngợi sức trẻ, sự liều lĩnh và khả năng đổi mới, thì giờ đây các doanh nghiệp lại đặt niềm tin vào những người đã có thành tích cụ thể.

Ông Fawad Bajwa, lãnh đạo toàn cầu về AI tại công ty tư vấn Russell Reynolds Associates, nhận định AI đang tái định hình các công việc cấp thấp bằng cách tự động hóa những nhiệm vụ lặp đi lặp lại. Thay vì làm các công việc đơn giản như viết email, sắp xếp lịch họp hay soạn văn bản, nhân sự trẻ giờ đây phải chuyển sang rà soát và đánh giá kết quả do AI tạo ra bằng tư duy con người, theo kênh CNBC.

Do đó con đường xây dựng sự nghiệp cho những nhân viên mới bước chân vào thị trường lao động đòi hỏi nhiều nỗ lực, sáng tạo và chủ động hơn bao giờ hết. Việc sở hữu tấm bằng đại học danh giá giờ đây chỉ là điều kiện cần. Sinh viên cần hiểu rõ và làm chủ AI để xây dựng chiến lược phát triển bản thân, thay vì để công cụ này cản trở sự nghiệp.