Ai bị cuốn theo cơn lốc tiền ảo?

Bị cuốn vào viễn cảnh làm giàu nhanh, nhiều người trẻ đầu tư tiền ảo trong tâm thế liều lĩnh, để rồi nhận ra phía sau "cái được" là những mất mát và bài học xương máu không thể quên.

Thời gian gần đây, hàng loạt vụ việc lừa đảo liên quan tiền ảo bị phanh phui cho thấy mức độ rủi ro và tính chất biến tướng ngày càng tinh vi của loại hình đầu tư này. Đáng lo ngại, đối tượng rơi vào vòng xoáy tiền ảo có rất nhiều người trẻ.

Tưởng giàu nhanh nhưng lỗ nặng

Anh H.N (38 tuổi, ngụ Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk) cho biết anh bắt đầu tham gia đầu tư tiền ảo từ năm 2021, sau khi xem một số quảng cáo trên mạng xã hội. "Khi đó, tôi thấy một bài viết giới thiệu về sàn Forex và Bitcoin nên thử mua. Lúc đó giá 1 Bitcoin khoảng 32.000 USD, bây giờ hơn 110.000 USD (tương đương gần 2,8 tỉ đồng). Ban đầu tôi chỉ mua đi bán lại theo trào lưu, sau đó mới chuyển sang giữ dài hạn", anh kể.

Theo anh N., 1 đồng Bitcoin có thể chia nhỏ thành nhiều phần nhỏ, gọi là satoshi - đơn vị được đặt theo tên người sáng lập Bitcoin là Satoshi Nakamoto. Chỉ với 1 triệu, 5 triệu hay 10 triệu đồng là đã có thể mua được một phần nhỏ của đồng Bitcoin. Chính điều đó khiến người mới đầu tư nghĩ rằng cơ hội làm giàu trong tầm tay. Giai đoạn đầu, anh N. cũng từng tin vào viễn cảnh làm giàu nhanh nhờ tiền ảo, vì ai cũng nói chỉ cần nắm bắt cơ hội là sẽ lời lớn. "Nhưng thực ra chính người mới như tôi lại là người giúp người cũ rút lời. Người vào trước mua giá thấp rồi quảng bá, hô hào để bán ra giá cao cho người đến sau. Khi giá tăng, họ lời; còn người đến sau thường lỗ", anh cay đắng thú nhận.

Sau khi trải qua chu kỳ tăng nóng rồi sụt giảm, anh N. thua lỗ nặng. May mắn là anh không dùng tiền vay, chỉ đầu tư bằng tiền tiết kiệm; nếu mất thì coi như bài học, chứ không ảnh hưởng đến cuộc sống gia đình. Còn nhiều người khác vì vay mượn mà khi thua lỗ thì gánh nặng rất lớn.

Khảo sát mà PV Thanh Niên thực hiện cho thấy điểm chung của người trẻ tham gia thị trường tiền ảo là lòng tham và tâm lý "người khác làm được thì mình cũng làm được". "Tôi từng nghe chuyện có người bỏ 10 triệu đồng mà lời 4 tỉ đồng, nên cũng nghĩ nếu mình bỏ 20 triệu biết đâu được 8 tỉ. Chính suy nghĩ đó khiến mình dễ bị dụ dỗ. Các nhóm "lùa gà" sẽ vẽ ra hình ảnh hào nhoáng, hứa hẹn giàu sang, nhưng không bao giờ nói đến rủi ro", anh H.N thừa nhận.

Một nhà đầu tư tiền ảo đã trắng tay diễn tả sức hút của tiền ảo: Nếu ai đó bảo bạn mua tờ vé số 50 triệu đồng, bạn sẽ do dự. Nhưng khi nghe nói chỉ cần 50 triệu đồng đầu tư coin có thể mua được biệt thự, xe sang, thì nhiều người lại tin ngay, bởi họ chỉ nhìn thấy cơ hội lời mà không nghĩ đến khả năng mất trắng. Các nhóm đầu tư hiện nay thường mượn danh người nổi tiếng để tạo niềm tin. "Ví dụ đồng Dogecoin gắn với hình ảnh tỉ phú Elon Musk. Chỉ vì ông ấy từng nhắc đến, nhiều người tưởng rằng có thể dùng đồng đó mua xe Tesla, rồi đổ xô đầu tư. Thực tế, nhiều bài viết rất logic, nhưng không có cơ sở. Khi người nổi tiếng nói thì dễ tin, còn người bình thường nói thì không ai nghe", người này nói.

Trong khi đó, anh N.V.D (32 tuổi, nhân viên IT tại TP.HCM) cho biết anh bắt đầu tìm hiểu và tham gia đầu tư tiền ảo khoảng 1-2 năm gần đây. Lý do ban đầu khá đơn giản là anh thấy nhiều người xung quanh đầu tư nên muốn thử. "Tôi đầu tư lâu dài, không để quá nhiều tiền vào đó, chỉ dùng phần tiền dư ra. Tôi tự nghiên cứu qua internet chứ không tham gia hội nhóm nào, tìm hiểu xem coin là gì, có tác dụng ra sao, rồi thấy ổn thì mua", anh nói.

Anh D. cho rằng việc đầu cơ hoặc "lướt sóng" mới là nguyên nhân khiến nhiều người thua lỗ. "Ở công ty tôi có khoảng 10 đồng nghiệp đã đầu tư tiền ảo hơn 10 năm. Một người trong đó chuyên đầu cơ, có lần chỉ sau một đêm lời vài chục nghìn USD. Nhưng đó là trường hợp hiếm. Thực tế, tỷ lệ thua lỗ cao hơn nhiều, rủi ro cao thì lợi nhuận mới cao", anh thừa nhận.

Anh N.V.D nhận xét: Sự hấp dẫn của tiền ảo nằm ở tâm lý đỏ đen của người chơi. Nhiều người có sẵn máu mạo hiểm, ăn được một lần là muốn ăn thêm. Nhưng thống kê cho thấy 95% người chơi thua lỗ. Họ thắng vài lần đầu nên nghĩ mình giỏi, sau đó dốc toàn bộ vốn rồi mất hết.

Phần lớn hoạt động tiền ảo hiện nay là lừa đảo

TS Huỳnh Thanh Điền, chuyên gia kinh tế, giảng viên Trường ĐH Nguyễn Tất Thành, khẳng định hoạt động đầu tư và giao dịch tiền ảo tại VN thời gian qua vẫn đang tồn tại trong "vùng xám" pháp lý. Tiền ảo ở VN lâu nay luôn trong trạng thái lập lờ, nếu nói là vi phạm pháp luật thì cũng không hẳn, nhưng bảo đúng luật thì cũng không. Vì về bản chất, đây không phải là đồng tiền được công nhận, mà chỉ là một loại tài sản giao dịch.

Theo ông Điền, có hai lý do khiến nhiều người VN đổ xô tham gia thị trường này. Thứ nhất, tiền ảo gần như không phải kê khai, đóng thuế, được xem là "thiên đường thuế". Thứ hai, sự thiếu hiểu biết của người dân bị lợi dụng thông qua các hội thảo, nhóm đầu tư và hoạt động quảng bá quá mức. Người ta khoe mẽ, tô vẽ lợi nhuận, kích thích lòng tham của người mới. Thực chất, người đến sau trả cho người đến trước chứ giá trị thật thì không nhiều.

TS Điền lưu ý, cần phân biệt rõ tiền ảo (cryptocurrency) với công nghệ blockchain, đây là nền tảng có thể được ứng dụng hợp pháp trong tài chính. Chính phủ hiện cho phép thí điểm ứng dụng blockchain để phát hành tài sản số, ví dụ thay vì cổ phiếu in giấy thì có thể phát hành token điện tử. Hoặc miếng đất có thể chia nhỏ thành nhiều token để giao dịch. Về bản chất, đó là kênh huy động vốn hợp pháp, tương tự chứng khoán chứ không phải tiền tệ.

Việc thí điểm này nhằm đưa hoạt động số hóa tài sản vào khuôn khổ quản lý, phục vụ cho mục tiêu chống rửa tiền, chống thất thu thuế và hạn chế lừa đảo. Nếu phát triển đúng hướng, blockchain có thể là công cụ hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn minh bạch. Nhưng hiện nay ở VN đa phần hoạt động gắn mác tiền ảo không theo hướng đó.

"Trường hợp Shark Bình bị bắt gần đây là một ví dụ điển hình. Họ lập ra công ty, phát hành đồng tiền riêng, tổ chức hội thảo, quảng cáo rầm rộ để tạo niềm tin và thu hút người đầu tư. Nhưng vốn huy động không hề được đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh nào rõ ràng. Giá tăng hay giảm chỉ phụ thuộc vào số người mua, chứ không dựa trên giá trị thực", ông Điền nói thẳng.

Theo chuyên gia này, bản chất của thị trường tài chính là tạo kênh huy động vốn phục vụ sản xuất, tạo công ăn việc làm và tăng năng suất nền kinh tế. "Nếu chỉ dùng tiền của người sau để trả cho người trước thì đó không còn là thị trường tài chính, mà là hình thức lừa đảo trá hình", TS Huỳnh Thanh Điền nhận định và khuyến cáo, tốt nhất người dân không nên tham gia đầu tư tiền ảo: "Tất cả các loại tiền ảo hiện nay, nếu không có nền tảng sản xuất, không gắn với hoạt động kinh doanh thực đều là lừa đảo. Nói trắng ra là như vậy".