61 năm trước, từng có 1 người Việt đỉnh như thế này: Làm được điều mà đến nay xác suất chỉ khoảng 0,15% du học sinh ở Mỹ làm được

Là sinh viên Việt Nam đầu tiên nhận học bổng bậc cử nhân của Harvard, Giáo sư Ngô Vĩnh Long đã dành gần nửa thế kỷ cho học thuật, để lại di sản nghiên cứu đồ sộ và một trái tim trọn vẹn cho quê hương.

Theo dữ liệu từ trang Collegefactual.com – nền tảng phân tích toàn diện giúp sinh viên lựa chọn trường đại học phù hợp – năm 2020 có khoảng 17.000 sinh viên Việt Nam du học tại các trường cao đẳng và đại học Hoa Kỳ. Trong số đó, Đại học Harvard chỉ có khoảng 26 sinh viên Việt Nam, chiếm khoảng 0,15%. Con số nhỏ bé ấy cho thấy việc được nhận vào Harvard là một thách thức vô cùng lớn, khi ngôi trường này luôn nằm trong nhóm trường có tỷ lệ chấp nhận thấp nhất thế giới, chỉ dao động từ 3,2 – 4,5% mỗi năm.

Những năm gần đây, tổng số sinh viên Việt tại Harvard tuy có tăng trưởng, trung bình khoảng 9,2%, nhưng đây vẫn là một cánh cửa hẹp. Thế mà ít ai biết rằng hơn nửa thế kỷ trước, đã có một thanh niên Việt Nam lặng lẽ bước qua cánh cổng ấy, để rồi trở thành học giả quốc tế với trái tim luôn hướng về quê hương, đất nước. Ông là Giáo sư Ngô Vĩnh Long.

Theo New York Times, Giáo sư Ngô Vĩnh Long là sinh viên Việt Nam đầu tiên học ở ĐH Harvard. Ông sinh ngày 10/4/1944 tại tỉnh Vĩnh Long. Cha ông người Bắc Ninh, mẹ ông người Huế. Gia đình chuyển vào Nam sinh sống từ sớm, 4 anh em ông lớn lên trong ngôi nhà tranh vách đất ở trong xóm nghèo Bàn Cờ. Tuy hoàn cảnh khó khăn, cả gia đình đều rất chú trọng việc học.

Theo một cuộc phỏng vấn với Báo Lao Động vào năm 2022, giáo sư Ngô Vĩnh Long chia sẻ rằng từ nhỏ ông đã có khả năng đặc biệt về tiếng Anh. 9 tuổi, ông đã tự học tiếng Anh bằng cách học thuộc lòng từng chữ, từng câu, từng trang trong cuốn Những kỳ vọng lớn lao của Charles Dicken cùng những cuốn sách tiếng Anh hiếm hoi khác có thể tìm thấy.

Sau khi đỗ tú tài xuất sắc, năm 1964, ông được Harvard College (trường thuộc Đại học Harvard) cấp học bổng toàn phần. 20 tuổi, người thanh niên xóm Bàn Cờ ấy bước lên máy bay sang Mỹ với tư cách người Việt Nam đầu tiên nhận được học bổng và vào học Harvard bậc cử nhân.

Lúc đó, chiến sự ở Việt Nam đang căng thẳng, ông thuộc lứa đầu tiên tham gia phong trào sinh viên yêu nước ở Sài Gòn. Khi đặt chân đến Mỹ, ngoài việc học và nghiên cứu, Giáo sư Ngô Vĩnh Long còn tham gia tích cực vào các phong trào và hoạt động chống chiến tranh.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long là một trong số rất ít người có sách xuất bản ngay từ thời còn là sinh viên, chỉ bốn năm sau khi tới Mỹ. Đó là cuốn Before the Revolution: The Vietnamese Peasants under the French (Trước Cách mạng: Người nông dân Việt Nam trong chế độ Pháp thuộc) do Đại học MIT xuất bản năm 1968. Cuốn sách nhanh chóng thu hút sự chú ý lớn từ giới nghiên cứu sử học quốc tế.

Theo Tuổi trẻ cuối tuần, 3 vị giáo sư danh tiếng nhất ở Pháp với các nghiên cứu về Việt Nam là Daniel Hemery, George Boudarel và Pierre Brocheux đã nhận xét cuốn sách đầu tay này của ông là một đóng góp quan trọng đối với việc nghiên cứu lịch sử hiện đại của Việt Nam. Đặc biệt, tác phẩm nổi bật trong việc đặt vấn đề, sử dụng tư liệu, và được coi là “một nguồn tham khảo không thể thiếu được đối với tất cả những ai chú trọng đến lịch sử xã hội của Việt Nam”. Cuốn sách này sau đó được Đại học Columbia (Mỹ) tái bản vào năm 1991.

Trong suốt hành trình học thuật, Giáo sư Ngô Vĩnh Long luôn dành sự quan tâm hàng đầu cho Việt Nam và đồng bào mình.

"Luôn là hàng đầu. Vì đấy là con người, con người phải ở hàng đầu", ông nói.

Năm 1978, Giáo sư Ngô Vĩnh Long hoàn thành luận án Tiến sĩ chuyên ngành Lịch sử Đông Á và các ngôn ngữ vùng Viễn Đông, nhận học vị Tiến sĩ từ Đại học Harvard. Sau khi hoàn thành học vị, ông tiếp tục nghiên cứu và giảng dạy về Đông Á và Việt Nam, trở thành một chuyên gia uy tín trên nhiều giảng đường và diễn đàn khoa học quốc tế.

Từ năm 1980 - 1981, ông về nước, thực hiện các chuyến điền dã và đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho đất nước. Từ năm 1985, ông là giáo sư giảng dạy tại khoa Lịch sử, Đại học Maine, Mỹ. Sau năm 2000, Giáo sư Ngô Vĩnh Long về Việt Nam thường xuyên hơn và có thời gian giảng dạy ở Đại học Quốc gia Hà Nội và Trường đại học Kinh tế quốc dân.

Theo Tuổi trẻ, trong 20 năm trở lại đây, giáo sư Ngô Vĩnh Long cùng các thân hữu là trí thức ở nhiều nước tham gia sáng lập các cuộc "Hội thảo hè" làm tại Việt Nam và nước ngoài để tạo thêm cơ hội cho trí thức trong và ngoài nước trao đổi cởi mở về các vấn đề kiến thiết đất nước với tinh thần xây dựng. Gần nửa thế kỷ nghiên cứu, ông để lại hàng trăm công trình khoa học.

Giáo sư Ngô Vĩnh Long cũng có những đóng góp lớn đối với cộng đồng nghiên cứu sử học Việt Nam. Ông viết lời giới thiệu cho cuốn sách 5 đường mòn Hồ Chí Minh (Nhà xuất bản Tri Thức, 2008) của nhà nghiên cứu Đặng Phong. Đây là một tác phẩm cung cấp nhiều tư liệu quan trọng về quá trình chi viện cho miền Nam trong kháng chiến chống Mỹ. Đồng thời, tại nhiều hội thảo quốc tế, Giáo sư Ngô Vĩnh Long đã liên tục trình bày các tham luận khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Trong một cuộc phỏng vấn với báo chí, ông chia sẻ: “Người thầy không có tiền bạc, nhưng có cái lớn hơn là bỏ cả cuộc đời mình để đầu tư cho thế hệ tương lai của một dân tộc, một đất nước, thậm chí là cả thế giới. Đó là niềm vinh quang và hạnh phúc của người thầy mà không phải nghề nào cũng có được. Giáo dục không chỉ đào tạo những người lao động mà còn đào tạo công dân và những con người có trách nhiệm cao với dân tộc, quốc gia và cả thế giới.”

Ngày 12/10/2022, Giáo sư Ngô Vĩnh Long qua đời ở Mỹ vì bạo bệnh, hưởng thọ 78 tuổi. Ông ra đi trong một ngày thu, để lại một cuộc đời rực rỡ. Di sản mà giáo sư để lại không chỉ là hàng trăm công trình nghiên cứu có giá trị, mà còn là tấm gương về tinh thần tri thức, trách nhiệm và khát vọng cống hiến cho cộng đồng.

(Tổng hợp)