50 năm kỳ thi tốt nghiệp THPT - Kỳ 2: Kỳ thi thống nhất đầu tiên

Sáu năm sau ngày thống nhất đất nước, kỳ thi tốt nghiệp THPT mới quy về một mối và toàn quốc thi chung ngày, chung đề.

Lần đầu toàn quốc thi chung

Sau ngày 30-4-1975, ngành giáo dục đã sớm đặt ra nhiệm vụ thống nhất chương trình và sách giáo khoa trên phạm vi cả nước.

Tuy nhiên do điều kiện thực tiễn khác nhau giữa hai miền (cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, học sinh, phương pháp dạy học...), việc thống nhất này được tiến hành một cách có lộ trình, không thể thực hiện ngay lập tức.

Cũng như chương trình học, việc tổ chức thi tốt nghiệp phổ thông trên toàn quốc cùng một thời điểm, cùng đề thi cũng đòi hỏi thời gian chuẩn bị và điều kiện đồng bộ.

Tháng 10-1975, ban điều hành lâm thời các trường trung học tại miền Nam giải thể, thành lập ban giám hiệu. Ông Nguyễn Văn Ngai khi đó là phó hiệu trưởng Trường phổ thông cấp II-III Nguyễn Hữu Cầu.

Ông nhớ năm học đầu tiên sau ngày miền Nam được giải phóng, giáo dục ở miền Nam tạm thời vẫn duy trì một số chương trình cũ, đồng thời bắt đầu tiếp cận chương trình giáo dục miền Bắc (chủ yếu ở các lớp đầu cấp). Một số địa phương áp dụng thí điểm chương trình cải cách.

Từ năm học 1979-1980, cả nước bắt đầu thực hiện chương trình cải cách giáo dục, hai miền thống nhất thực hiện cùng một chương trình, một bộ sách giáo khoa.

Từ năm 1981 trở đi, Bộ Giáo dục ra đề thi thống nhất trên cả nước, tổ chức kỳ thi tốt nghiệp phổ thông trung học cùng ngày, cùng đề.

Trước 1981 miền Bắc thi tốt nghiệp THPT theo chương trình 10 năm với bốn môn thi toán, ngữ văn và hai môn thay đổi mỗi năm. Ở miền Nam thi theo hệ 12 năm, thí sinh thi bốn môn toán, văn và hai môn theo ban.

Theo các tài liệu mà chúng tôi tìm hiểu được, ngày

19-3-1981 Hội đồng Chính phủ có quyết định sửa đổi chế độ thi trong trường phổ thông.

Trong đó quy định các kỳ thi tốt nghiệp trường phổ thông cơ sở và trường phổ thông trung học bắt đầu từ năm học 1981-1982 phải được tổ chức thống nhất trong phạm vi cả nước theo quy chế do Bộ Giáo dục ban hành.

Tiếp đó, ngày 24-3-1981 Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Thị Bình ký quyết định 305 ban hành quy chế thi tốt nghiệp phổ thông cơ sở và phổ thông trung học. Về nguyên tắc, học sinh được học môn nào sẽ phải thi môn ấy.

Hằng năm, Bộ Giáo dục căn cứ vào tình hình thực tế dạy và học của các trường mà quy định và thông báo chậm nhất vào ngày 15-4 những môn thi viết hoặc môn thi hỏi miệng, môn lấy điểm trung bình cả năm làm điểm bài thi.

"Các kỳ thi tốt nghiệp phổ thông cơ sở và tốt nghiệp phổ thông trung học được tổ chức thống nhất trong cả nước vào khoảng 10 ngày đầu tháng 6 hằng năm. Ngày giờ cụ thể sẽ do Bộ Giáo dục quy định.

Chương trình thi là chương trình toàn cấp học, chủ yếu dựa vào chương trình lớp cuối cấp. Việc ra đề thi cho kỳ thi tốt nghiệp phổ thông trung học trong cả nước sẽ do Bộ Giáo dục chịu trách nhiệm.

Đề thi, hướng dẫn chấm và biểu cho điểm phải bảo đảm bí mật, chính xác, an toàn từ khâu dự thảo đến khâu đánh máy, in, phân phối, bảo quản và sử dụng theo đúng quy định của bộ" - quy chế năm 1981 nêu.

Thầy Tùng Lâm (Hà Nội) kể một ký ức khác khá lạ với học trò thời nay. Thầy có nhiệm vụ chép toàn bộ đề thi lên bảng chứ không phát cho mỗi thí sinh một bản đề thi như sau này.

"Thời đó chưa có máy photocopy, máy in nên đề thi không được in sao cho từng thí sinh. Giám thị 1 trong mỗi phòng thi có nhiệm vụ chép đề thi lên bảng sau khi mở niêm phong túi đề thi.

Vì lệ thuộc vào giáo viên chép đề nhanh, chậm khác nhau nên thời gian chép đề lâu hơn thời gian phát đề bây giờ.

Việc chép tay cũng dễ xảy ra sai, sót. Trong quy định thời đó, giám thị chép sai, chép thiếu đề thi cũng bị xử lý kỷ luật, thường là những lỗi sai để lại hậu quả mới bị xử lý.

Có trường hợp chép thiếu 1-2 chữ mà không ảnh hưởng đến nội dung đề và việc làm bài của thí sinh thì được chủ tịch hội đồng thi bỏ qua" - thầy Lâm nhớ lại về thời chép đề bằng tay.

Cũng câu chuyện chép đề bằng tay, một giáo viên tham gia kỳ thi thời sau cải cách giáo dục kể: "Tôi nhớ nhất là lần coi thi phải chép một đề thi tiếng Trung. Vì không phải giáo viên dạy tiếng Trung nên việc chép một đề thi ngoại ngữ lại là tiếng Trung rất vất vả. Chép xong mồ hôi túa ướt áo, còn thắc thỏm lo quá giờ chép đề hay sai sót".

Cơm niêu nước lọ đi coi thi

Quy định liên quan tới kỳ thi tốt nghiệp phổ thông trung học (sau là trung học phổ thông) từ năm 1981 kéo dài khoảng gần hai thập niên sau đó ít thay đổi. Với tư vấn của sở hoặc Ty Giáo dục, UBND các tỉnh, TP trực thuộc trung ương thành lập tổ chức làm nhiệm vụ coi thi, chấm thi tại địa phương.

Thời đó, cán bộ, giáo viên đã phải di chuyển từ vùng này sang vùng khác coi thi để đảm bảo không coi thi, chấm thi học sinh mình dạy ở trường. Các thầy cô chủ yếu di chuyển bằng phương tiện cá nhân.

Có nơi bố trí nơi ăn, nghỉ cho giám thị tại trường, lấy phòng học làm phòng ở. Có nơi bố trí cho giáo viên trọ trong nhà dân trong suốt đợt thi. Nhưng một số người vẫn mang cơm nắm, muối vừng đi ăn trưa. Coi thi xong lại về, buổi sau lại dậy từ 4h-5h sáng để đến điểm thi.

Cô Thu Uyên, giáo viên nghỉ hưu ở Thái Bình, kể một chuyện không vui: "Mỗi năm đi coi thi chúng tôi lại gặp một chuyện. Có khi được người dân giúp đỡ, nấu cơm, luộc khoai tiếp đãi.

Nhưng cũng có lần bị chặn đường hăm dọa vì chúng tôi "coi thi nghiêm quá". Thời đó có đồng nghiệp của chúng tôi cũng bị dân ném đá, thi xong mà không dám ra khỏi trường thi phải chờ công an hộ tống. Nhưng giờ nhớ lại đó lại là một phần ký ức của đời làm nghề giáo".

Các quy định về kỷ luật với thí sinh và cán bộ vi phạm quy chế thi năm 1981 và các năm sau đó khá chi tiết và có phần nặng hơn so với hiện thời.

Thí sinh có ba mức kỷ luật gồm mức cảnh cáo (gà bài, cho bạn chép bài hoặc chép bài của bạn được nhắc nhở hai lần vẫn tái phạm), mức hủy bỏ kết quả thi (mang tài liệu vào phòng thi, nhận bài giải sẵn của người khác, các bài thi giống y chang nhau được phát hiện khi chấm, dùng bài người khác để nộp) và mức nặng nhất là cấm không cho dự thi tốt nghiệp từ 1-2 năm cho các lỗi hành hung giám thị, làm mất trật tự, an ninh khu vực thi...

Tương tự cán bộ, giáo viên có các mức khiển trách, cảnh cáo, hạ tầng công tác, hạ bậc kỹ thuật, hạ lương, chuyển đi làm việc khác, buộc thôi việc hoặc có thể bị truy tố trước pháp luật. Quy định thì nghiêm nhưng việc thực thi một thời khá lỏng lẻo.

"Chỉ có điểm khác là thầy cô không vi phạm có chủ ý vì tiền mà chủ yếu là nể nang, thương học trò và ngại gây căng thẳng khi đi coi thi ở địa phương khác"- thầy Đình Hiển, giáo viên ở Hải Dương hiện đã nghỉ hưu, nói khi kể lại về kỳ thi thời sau cải cách.

*************

Nếu tính từ mốc 2006, khi môn ngoại ngữ lần đầu thi trắc nghiệm trong kỳ thi tốt nghiệp THPT, cuộc chuyển đổi từ đề thi tự luận sang trắc nghiệm đã kéo dài gần 20 năm.

>> Kỳ tới: Cuộc đổi mới từ đề tự luận đến trắc nghiệm