40 năm Báo Thanh Niên - Hành trình: Khi quốc phòng Việt Nam ra biển lớn

Trong suốt 10 năm (2009 - 2018) đưa tin về diễn đàn an ninh châu Á - Thái Bình Dương, phóng viên Thanh Niên thường trú tại Singapore đã góp phần giúp công chúng trong nước và cộng đồng quốc tế hiểu thêm về bản lĩnh quốc phòng Việt Nam (VN).

Đối thoại Shangri-La (SLD) là diễn đàn an ninh quốc phòng quan trọng nhất ở châu Á - Thái Bình Dương, do Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS, trụ sở tại Anh quốc) tổ chức cuối tháng 5 đầu tháng 6 hằng năm tại khách sạn Shangri-La (Singapore).

Ra đời năm 2002 với tên gọi "Hội thảo An ninh châu Á", SLD ban đầu chỉ tập hợp một số bộ trưởng quốc phòng trong khu vực.

Thâm nhập địa hạt quốc phòng

Tôi bắt đầu dự và đưa tin SLD năm 2009, cũng là năm đầu tiên đoàn Quốc phòng VN có bài phát biểu tại diễn đàn này. Năm ấy, đại tướng Phùng Quang Thanh, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, gây chú ý mạnh với tuyên bố khẳng định lập trường "5 không" của VN: "Không liên minh quân sự; không liên minh với nước này để chống lại nước khác; không cho nước ngoài lập căn cứ quân sự trên lãnh thổ VN; không sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực trong tranh chấp chủ quyền lãnh thổ; không chạy đua vũ trang, chỉ từng bước hiện đại hóa quân đội và tăng cường tiềm lực quốc phòng để phòng thủ, bảo vệ đất nước".

Sau phát biểu, tướng Thanh nhận được một loạt câu hỏi từ các đại biểu, gồm khoảng 300 quan chức, chuyên gia quân sự và học giả quốc tế. Việc VN tu bổ cơ sở vật chất tại một số đảo trên Biển Đông và mua 6 tàu ngầm Kilo khiến cộng đồng quốc tế quan tâm, đã được Bộ trưởng Phùng Quang Thanh giải đáp thỏa đáng, nhận được sự đồng cảm của cử tọa.

Trong cuộc họp báo kết thúc diễn đàn, ông Nigel Inkster, Giám đốc Trung tâm về nguy cơ an ninh xuyên quốc gia của IISS, nói: "Căng thẳng ở biển Đông đã tồn tại từ lâu. Những động thái của VN không gây lo ngại nào đối với cộng đồng quốc tế".

Sang năm 2010, đoàn VN với tư cách Chủ tịch luân phiên ASEAN tiếp tục gây chú ý lớn khi đem đến SLD kế hoạch "quốc tế hóa" vấn đề tranh chấp ở Biển Đông bằng việc mở rộng Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM) thành ADMM+, mời bộ trưởng quốc phòng 8 cường quốc đối tác đối thoại là Úc, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Nga và Mỹ đến Hà Nội vào tháng 10 trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN.

Bước ngoặt

Sau 2 năm, để chuẩn bị cho đợt tác nghiệp SLD tiếp theo diễn ra từ ngày 3 - 5.6.2011, từ giữa tháng 5.2011, tôi đề nghị tòa soạn Báo Thanh Niên trong nước liên hệ cho tôi phỏng vấn trung tướng Nguyễn Chí Vịnh, khi đó đang giữ chức Thứ trưởng Bộ Quốc phòng. Ông đồng ý ngay.

SLD 2011 là sự kiện "bom tấn" đối với truyền thông khi Trung Quốc lần đầu cử Bộ trưởng Quốc phòng Lương Quang Liệt tham dự. Nhiều người mong đợi ông Lương sẽ mang đến những cam kết hòa bình, góp phần bảo đảm an ninh khu vực. Tuy nhiên ngay trước đó, ngày 26.5.2011, tàu hải giám Trung Quốc cắt cáp tàu thăm dò địa chấn Bình Minh 02 của VN do thuyền trưởng người Nga điều khiển đang hoạt động sâu trong vùng đặc quyền kinh tế của VN.

Trước đó vài ngày, ông Lương có "chuyến thăm thiện chí" đến Philippines nhưng trong những ngày ông ở thăm, tàu vận tải và tàu tên lửa Trung Quốc có 2 lần xâm nhập vùng đặc quyền kinh tế của nước chủ nhà, cắm lên đó những trụ cột và phao nổi.

Song song với việc ông Lương đi thăm một loạt nước Đông Nam Á trước khi đến Singapore dự SLD, Bắc Kinh cũng cử tướng Trần Bỉnh Đức, Tổng tham mưu trưởng quân đội, thăm Mỹ.

Những diễn biến trên khiến SLD 2011 vì thế trở nên hết sức nóng bỏng, Chủ tịch IISS John Chipman cập nhật liên tục trên Twitter nghị trình diễn đàn và thông tin về các cuộc gặp sẽ diễn ra bên lề. Khi đó, hầu hết người tham dự đều mong chờ phát ngôn của VN và Philippines về những vấn đề vừa xảy ra với Trung Quốc ở Biển Đông.

Tiếng nói Việt Nam

Không chỉ chuẩn bị cho sự xuất hiện của Bộ trưởng Phùng Quang Thanh, đoàn VN còn chuẩn bị chủ động công khai với báo chí quốc tế thông tin, quan điểm, tiếng nói phản đối quyết liệt của mình trước những hành động ngang ngược của Trung Quốc.

Sáng 3.6, Chủ tịch IISS John Chipman thông báo: "Thứ trưởng Quốc phòng VN Nguyễn Chí Vịnh sẽ có cuộc họp báo ngay sau phát biểu của Bộ trưởng Phùng Quang Thanh". Đây là lần đầu tiên một quốc gia tổ chức họp báo riêng bên lề SLD. Báo giới phấn khích vô cùng.

Sự chuẩn bị chu đáo đã mang lại thành công lớn cho đoàn VN. Tại phiên họp toàn thể, bài phát biểu của tướng Thanh nêu bật sự kiện ngày 26.5. Sau đó, Chủ tịch IISS Chipman đánh giá phần trả lời của tướng Thanh (10/12 câu hỏi của cả phiên) là "rất toàn diện" và "thành công". Ông đã tận dụng câu hỏi của cử tọa để liệt kê các hành động quấy rối của phía Trung Quốc trong nhiều năm, cáo buộc những hành vi vi phạm luật quốc tế, xâm phạm chủ quyền VN, và gây lo ngại cho thế giới.

Trong khi đó, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Voltaire Gazmin trong bài phát biểu không đề cập gì đến những hành động quấy rối của Trung Quốc trong vùng biển nước mình. Cử tọa vì thế cũng không quan tâm, không đặt câu hỏi nào cho ông Gazmin.

Về phần Thứ trưởng Nguyễn Chí Vịnh, cuộc họp báo của ông được đông đảo phóng viên quốc tế (vốn không được phép đặt câu hỏi tại các phiên họp của SLD) tham dự. Tại đây, ông đã trả lời xuất sắc hàng chục câu hỏi, về cách ứng phó của VN trong sự kiện tàu Bình Minh 02, chủ trương đối với quân cảng Cam Ranh… Ngay cả khi tướng Vịnh kết thúc cuộc họp báo để ra sân bay về nước, phóng viên các nước vẫn tiếp tục vây quanh ông.