3 vùng động lực tạo sức bật cho siêu đô thị TP.HCM

TP.HCM hậu sáp nhập đã trở thành một siêu đô thị với diện tích, quy mô dân số, GRDP, thu ngân sách... dẫn đầu cả nước.

Nhưng để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng hai con số, TP.HCM phải kiến tạo và khai thác những động lực tăng trưởng mới mang tính đột phá và bền vững.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, PGS.TS TRẦN ĐÌNH THIÊN - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng - cho rằng thách thức lớn nhất của TP.HCM mở rộng là duy trì tốc độ tăng trưởng cao và TP cần xác định rõ các ngành mũi nhọn thế hệ mới để có chiến lược phát triển.

Ông nói: Chìa khóa nằm ở việc tận dụng sức mạnh liên kết vùng, đầu tư chiến lược vào hạ tầng và áp dụng các cơ chế đặc thù biến thành sức mạnh kinh tế tổng hợp để tăng tốc phát triển kinh tế.

Cần tạo ra sức mạnh cộng hưởng

* TP.HCM mở rộng với quy mô đô thị lớn hơn vậy cần tận dụng những lợi thế nào để tạo ra sức bật cho sự phát triển của siêu đô thị, thưa ông?

- TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu (cũ) vốn là ba khối, ba vùng động lực. Bây giờ hợp sức lại thành một siêu đô thị TP.HCM mới rất mạnh về mọi mặt. Riêng về thứ hạng quy mô so với các đô thị trong nước, TP.HCM mới xếp vị trí số 1 với GRDP đạt hơn 2,7 triệu tỉ đồng, các chỉ số khác như thu ngân sách, GDP/người, diện tích, dân số... cũng đều bỏ xa các địa phương còn lại.

Việc ba địa phương sáp nhập vào một khối lớn không chỉ đơn thuần là tổng hợp sức mạnh các địa phương cũ. Việc này tạo ra thực lực mới vượt trội nhờ hai điểm chính để tạo ra động lực mới. Thứ nhất đó là tạo ra sức cộng hưởng. Ba thành phần vào một không thể chỉ như ngày xưa mà sức cộng hưởng được tạo ra bằng cách kết nối và lựa chọn ưu tiên hợp lý hơn. Lâu nay, kết nối không tốt, mạnh ai nấy lo, nên hiệu quả tăng trưởng không cao. Bây giờ, chúng ta có điều kiện để xử lý đúng cách hơn và xử lý mạnh hơn.

Thứ hai là chúng ta có lựa chọn ưu tiên, tức khi đã có một tổ hợp, cần biết dồn lực vào cụm nào và ở giai đoạn nào. Ví dụ, trong toàn bộ hệ thống đường vành đai là kết nối, cần dốc sức làm nhanh những đoạn nào, những tuyến nào khơi thông cho từng vùng nhưng lại tạo ra sức đẩy cho vùng khác. Hay các tuyến metro nội đô, liên vùng cũng vậy, chúng ta phải xác định đâu là tuyến cần ưu tiên, giải quyết những vấn đề cấp bách cho TP.HCM.

Sức cộng hưởng này tạo ra hiệu quả tăng lên và lực cũng mạnh lên. TP.HCM mới đã là siêu đô thị và phải chạy đua với thế giới chứ không phải trong nước nữa nên cần định vị tương lai là một "thế lực" hội nhập và cạnh tranh toàn cầu. Đây là trung tâm kinh tế, đầu tàu phát triển, tăng trưởng quốc gia và là tọa độ kết nối, trung chuyển quốc tế.

* Bên cạnh việc khai thác tối đa sức cộng hưởng từ ba khối truyền thống, những động lực truyền thống, TP cần bổ sung những động lực mới nào để đạt tăng trưởng cao, tăng trưởng mức hai con số?

- Những động lực cũ không đủ để chúng ta đạt được mức tăng trưởng cao, do đó cần phải chú trọng vào thể chế mới, giải pháp khác thường và nỗ lực phi thường để tạo ra các cơ hội kinh tế mới.

Đầu tiên, cần xây dựng hạ tầng giao thông mang tính đột phá. Cần đẩy mạnh phát triển hệ thống đường sắt cao tốc, đường sắt trên cao bên trong TP. TP đã đặt mục tiêu phát triển hàng trăm, thậm chí hàng ngàn km đường sắt đô thị, hệ thống này không chỉ kết nối nội đô mà còn nối xuống Bà Rịa - Vũng Tàu, lên Bình Dương.

Đây sẽ là động lực cực kỳ mạnh vì nó giải quyết ách tắc và tạo ra cơ hội thu hút nguồn lực qua hình thức công - tư kết hợp. Cần phải liên kết cảng biển, tối ưu hai cảng lớn là Cái Mép - Thị Vải và Cần Giờ. TP có những lợi thế bảo đảm "đi sau, vượt trước" trong việc xác lập Trung tâm logistics toàn cầu - khu vực có tính cạnh tranh cao.

Đây là sứ mệnh quốc gia, không thể để hai cảng cạnh tranh trong nội bộ một địa phương mà phải tạo ra cơ chế, cách thức để cảng trung chuyển này thành cụm càng tốt nhất. Điều này đòi hỏi Trung ương và đặc biệt là TP.HCM phải có giải pháp về bước đi và cơ chế.

Cần xây dựng không gian kinh tế đô thị đa chiều, bao gồm kinh tế tầng thấp và công nghệ cao. TP.HCM nên chú ý đến việc phát triển kinh tế tầng thấp (không gian kinh tế dưới mặt đất). Điều này không chỉ giúp giải quyết ngay vấn đề ách tắc giao thông trên mặt đất.

Quan trọng hơn, nó hàm ý phát triển một nền công nghiệp chế tạo các thiết bị bay, đây là một thị trường toàn cầu đang bùng lên mạnh mẽ, đóng góp cho cả mục đích quân sự và dân sự.

Cuối cùng, cần phải phát huy sức mạnh của những động lực mới đó là Trung tâm tài chính quốc tế, khu thương mại tự do gắn với trung tâm logistics, tăng trưởng xanh...

Khơi dậy tiềm năng kinh tế ngầm, kinh tế đêm

* Chúng ta vẫn còn dư địa để phát triển những lĩnh vực TP.HCM có thế mạnh nhưng chưa phát huy được tối đa như kinh tế đêm, không gian văn hóa hay đặc biệt là kinh tế ngầm vốn đã được rất nhiều quốc gia phát triển thành công?

- Lâu nay, sự tập trung phát triển chỉ trên bề mặt (mặt đất) gây ra ách tắc và tăng giá đất. TP.HCM cần mở rộng sang các không gian khác. Kinh tế ngầm cũng là dư địa lớn cho TP.HCM. Các đô thị văn minh, hiện đại nào cũng có những không gian ngầm dưới lòng đất, thậm chí là như một đô thị dưới lòng đất để kinh doanh, mua sắm, giải trí, đi lại...

Do đó, TP.HCM cần mở rộng các khu thương mại, bãi đỗ xe ngầm, đặc biệt là kết nối không gian ngầm với các tuyến metro. Không gian ngầm ít ô nhiễm, ít ách tắc và an toàn hơn nên cần đẩy mạnh phát triển để thêm dư địa cho không gian mặt đất vốn đã chật chội. TP.HCM cũng có tiềm năng bậc nhất Việt Nam về phát triển kinh tế đêm, nhưng không chỉ dừng lại ở ăn đêm, uống bia, một số dịch vụ giải trí đêm.

Cần có chiến lược nâng tầm kinh tế đêm bao gồm mua sắm (shopping), nhà hát đẳng cấp, sàn thi đấu võ thuật, các cuộc thi quốc tế... TP.HCM cần mở ra không gian văn hóa, công nghiệp văn hóa bởi văn hóa của vùng Nam Bộ rất đặc sắc, nó là văn hóa mở, văn hóa khai phóng, sáng tạo, của những con người nghĩa hiệp, hào phóng, nghĩa tình. Tinh thần này thu hút thế giới và mở ra với thế giới, tạo thành động lực cực kỳ mạnh mẽ.

Như một dòng sông, cần phải có sự kết nối của các nhánh để tạo thành dòng chảy mạnh mẽ ra biển, TP.HCM cần phải kết nối không chỉ về mặt địa lý mà còn phải kết nối thể chế và kết nối không gian kinh tế (trên trời, dưới đất, trên biển, trong không gian số) để dòng chảy tăng trưởng không bị cản trở bởi những điểm nghẽn cũ, từ đó bứt phá đạt mục tiêu hai con số.

* Dù được ví như huyết mạch nhưng ngoài việc để tàu thuyền lưu thông, sông Sài Gòn vẫn đang "ngủ quên" và kinh tế sông ngòi chưa được đánh thức?

- Để đánh thức dòng sông không chỉ là phát triển trên sông, mà là đánh thức cuộc sống hai bên bờ sông. Lúc đó, cuộc sống trên sông mới trở nên có ý nghĩa, kết nối đôi bên bờ mới tạo ra những tăng trưởng mới.

Trong đó, hạ tầng và không gian hai bên bờ cần được đẩy mạnh như xây dựng những cây cầu quan trọng, tạo ra những hành lang phát triển đôi bờ gồm những cụm văn hóa, giải trí dọc hai bên bờ sông. Sông Sài Gòn và sông Đồng Nai là những con sông thuần Việt, không bắt nguồn từ nước ngoài như sông Hồng hay sông Cửu Long. Chúng ta làm chủ được mạch nguồn của mình, nên phải có thái độ nghiêm túc, có văn hóa và trách nhiệm bảo vệ mạch nguồn, giữ được bản sắc.

Chúng ta cần huy động sức mạnh của tư nhân bởi doanh nghiệp có ý tưởng và đã bắt đầu dựng nên các đề án hiện thực hóa hạ tầng kết nối dọc hai bên bờ sông nên chính quyền cần hỗ trợ trên tinh thần công khai, minh bạch và thảo luận để làm tốt hơn.

* Trung tâm tài chính quốc tế và khu thương mại tự do (FTZ) được kỳ vọng cũng là những động lực tăng trưởng mới cho TP, làm sao để những nơi này sớm đóng góp vào GRDP của TP?

- Phải chọn được một mô hình thật tốt, khác thường mới vượt lên được và đây cũng là câu chuyện quốc gia, không phải riêng TP.HCM. Phải mời các chuyên gia quốc tế tốt nhất để thiết kế cho chúng ta, trong đó cần mời cả những chuyên gia Việt Nam giỏi ở nước ngoài trở về xây dựng quê hương. Đây là lực lượng quan trọng để chia sẻ kinh nghiệm với các chuyên gia nội địa, giúp thông suốt mạch hội nhập quốc tế.

Phải giao cho TP.HCM quyền của quốc gia để thành lập bộ máy và hội đồng tư vấn. TP.HCM phải vận hành theo đúng ý nghĩa quốc gia, ở tầm đua tranh quốc tế, chứ không phải chỉ ở tầm địa phương. Phải cùng đua với thế giới và mượn sức thế giới là nguyên tắc bắt buộc. Phải học cách chơi của Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore để làm sao mình mời được chuyên gia giỏi, học được cách làm hay của thế giới, nhưng mình phải làm chủ được. Chúng ta là người đi sau, nhưng không được nóng vội.